Litteratur

Mone Celin Skrede

mone@dagogtid.no

Når samtalen startar, er klokka knapt halv sju, og forfattar Tore Kvæven står i fjøset og rotar i fôret til dei 220 sauene sine. Han har festa telefonen på innsida av høyrslevernet så han kan snakke medan han arbeider.

– Eg må stelle sauene først.

Så må han inn og få seg ein dusj. Han skal køyre i 40 minutt til Dirdal og undervise i matematikk og naturfag. Det gjer Kvæven tre gonger i veka. Jau, og så skriv han prislønte romanar som Når landet mørknar når tida byr seg. I november fekk han Brageprisen.

Frå heia til savannen

Kvæven debuterte først 20 år etter at han starta på det som skulle bli romanen Hard er mitt lands lov.

– Ja, sanneleg min hatt, seier forfattaren.

Han tek reknestykket fort, og stadfestar:

– 42 år var eg. Eg starta på boka då eg gjekk på landbruksskulen på Ås.

Han starta 20-åra på ein sauefarm i Australia i åtte månader, og skreiv reiseforteljingar for Sirdølen og MC-avisa. Han køyrde motorsykkel. Og i den neste boka hans er handlinga lagd til Australia.

– Eg har vore mykje utanlands. Eg hadde eit år på loffen òg, køyrde tre månader på motorsykkel i det sørlege Afrika og vart kjend med ein som dreiv kvegdrift i Zimbabwe. Ein periode budde eg på Island og tok jobbar der. Eg opplever dyr og land og menneska som arbeider med desse, som noko ekte. Difor har eg søkt meg mot landbrukskulturen, fått snakke med folk som set opp nytt gjerde over grassletter i Australia, som vaktar kyrne mot rovdyr i Zimbabwe, eller som slit med tørkeproblem på vestkysten av USA.

Motorsykkelen har vore med på andre eventyr. Han køyrde heim på sykkelen då han hadde hatt sitt første møte med Samlaget.

– Det var haust. Det hadde snødd då eg kom heim att over Brokke-Suleskard. Eit par dagar etter kom telefonen. Den einaste gongen eg tidlegare hadde fått noko skjønnlitterært på trykk, var ei novelle i MC-avisa. Eg var stolt då òg, men det kunne ikkje måle seg med dette.

Luft rundt øyra

Tore Kvæven bur i Sirdal, den nordlegaste kommunen i Vest-Agder. Han bur nesten på fjellet, på garden der han sjølv vaks opp, med mor som var jordmor og far som jobba i kraftselskap.

Den litterære fostringa fekk forfattaren i eit 25-bindsverk som stod i bokhylla heime.

– Vi hadde Carl Grimbergs verdshistorie, og i hylla under var dei samla verka til Mikkjel Fønhus. Dei hadde eg med meg tidleg. Eg var ein av få gutar på min alder som var svært nøgd når vi fekk i skuleoppgåve å skrive stil, seier han.

– Til Dagens Næringsliv har du fortalt at du må ha luft rundt deg, det store, opne. At du ikkje kan fordra sushi, og at du helst ser at ein markerer dei store livsrituala i kyrkja. Men du bur i eit stadig meir sentralisert og sekularisert Noreg.

– Eg tykkjer sentraliseringa har kome meir enn langt nok. Eg hadde absolutt ønskt meg at urbaniseringsprosessen snudde, og at folk likte betre å bu spreidd.

– Er du kristen?

– Eg har ei slags kristentru. Samstundes trur eg på at det vi har her på jorda, er det vi ser. Kanskje finst det jamvel noko meir, og det hender eg utfordrar dette i skrivinga. Eg kunne ønskt meg ei sterk tru, eit perspektiv på det store i livet. Mor mi har det, ho har den fine kristendomen, seier Kvæven.

Når han går i fjellet eller i skisporet, hender det at han tek fram blokk og penn og skriv.

– Eg lika godt å teikne då eg var liten. Når eg dreg fram blokka, får eg endå denne grunnkjensla av å skape noko. Den får eg ikkje på ein datamaskin.

– NRK melde nyleg at vi har mista 1400 sauebønder på 20 år. Du er ikkje redd du skal følgje utviklinga no som du er prislønt forfattar?

– Nei, eg har ingen planar om å gje meg. Den større utviklinga viser at det vert færre bønder og særskilt færre sauebønder. Ho har vist seg vanskeleg å bremse. Likevel skal ein vere glad for at ein bur i eit land som Noreg, der det framleis er mogleg å livnære seg på små gardar.

Men Kvæven identifiserer seg ikkje som berre bonde, berre forfattar eller berre lærar.

– Eg er sterkt historisk interessert, og likar filosofiske spørsmål og dilemma. Eg vert dregen mot mystikk. På ein måte er eg søkjande, og på ein annan måte heilt fastsett, som i EU-spørsmålet. For meg er det nei, og eg tykkjer ikkje ein alltid treng å vere open for å skifte meining. Eg trur eg har både nomaden og den fastbuande jordbrukaren i meg. Det er på eit vis derfrå vi kjem, om vi går mange nok generasjonar attende. Men det betyr ikkje at det automatisk finst eigenverdi i å søkje seg attende mot det som var. Mange skikkar, tradisjonar og unotar blant menneska skal vi vere glade er borte.

– No har du gjeve ut tre bøker og vunne ein Bragepris. Du driv gard med over 200 sauer og er lærar. Kva vil du med livet ditt?

Kvæven ler.

– På ei side tenkjer eg at ein nyttar for mykje tid på slike spørsmål. Denne sjølvransakinga, at folk skal finne ut kven dei eigentleg er, og at det ligg noko stort og mystisk i deira indre. I røynda kjenner vi oss sjølve. Vi kjenner foreldra våre, vi veit kvar vi kjem frå. På ei anna side må ein finne ut av eigne verdiar, kva for nokre ein bør gripe og forsterke, eller leggje band på. Nett no ønskjer eg å drive garden, skrive og vere lærar. Så skulle eg ønskje eg hadde betre kontakt med vener. Det skal eg verte flinkare til.

Før slutten

Då han skulle skrive Når landet mørknar, ville han eigentleg skrive ei bok om busetjing og nye sjansar. Han enda med å skrive om det som skjer før dei nye sjansane kjem, om eit samfunn som går til grunne.

– Eg ville utforske kva som var årsaka til samanbrotet i dei norrøne samfunna på Grønland på 1300-talet. Vesterbygda, bakteppet i boka, vart anten fråflytt eller døydde ut rundt 1350. Vi har ikkje nokon saga om kva som hende denne siste tida: om dei reiste vestover og prøvde å slå seg ned på nytt, slik som grønlendingane i Eirik Raudes saga.

Kvæven skriv om ei øy i brotet mellom to religionar, om kvalrossen som sluttar å kome og ikkje lenger kan gjere grønlendarane rike.

– Vi veit frå Noreg og Sverige at det i enkelte dalføre på innlandet vart blota til norrøne gudar lenge etter at landet var kristna. Ein kan sjå føre seg noko liknande på Grønland. Det er slikt som gjev høve til å dikte.

Det nærmar seg tre veker sidan han sat saman med fleire andre forfattarar i Dansens hus i Oslo og høyrde Trine Skei Grande kunngjere kven som hadde vunne Brageprisen.

– Då ho byrja å fortelje om isbjørnar, forstod eg at det var meg ho meinte. Det hender eg kikar på prisen i forbifarten og tenkjer at det er utruleg, seier Kvæven.