Kortfilm

Marita Liabø

marita@dagogtid.no

To norske venninner er på hyttetur i fjellheimen. Sola skin, og dei ligg på stranda ved vatnet attmed hytta og skravlar, før idyllen glir over i eit inferno av skrekk og gru. Berre det å sjå på er til å få mareritt av. Skrika og dei livredde blikka vil forfølge deg.

Ja, det er berre film: Busuvatnet 1989 – eller Lake Sunshine 1989, som han heiter på dei internasjonale filmfestivalane han gjestar og har vunne nokre prisar på i år. Særleg New York City Horror, 7.–12. desember er ein prestisjefestival for skrekkfilm, fortel regissør Filip Koren.

– Du er blid og hyggeleg. Du verkar som eit godt menneske. Korfor skremmer du oss?

– Takk, seier han og ler.

– Vi kjenner vel alle på litt skrekk, slik vi alle har både komedie, tragedie, romantikk og action i livet.

I Busuvatnet 1989 utforskar han og skodespelarane kva frykt er, og korleis folk responderer ulikt på det å vere i ein livstruande situasjon.

– Vi har lett for å tenke at viss huset vårt stod i brann, ville vi springe inn og redde dei vi er glade i. Det er ikkje før du står i situasjonen, at du viser ditt sanne eg. Spring du inn, eller blir du ståande? Kanskje er du feigare enn du hadde trudd, og kanskje er helten ein heilt annan enn vi såg for oss?

Tenk om …?

Det er rart at folk vel å utsette seg for hjartebank og mareritt. Å sjå skrekkfilm kan samanliknast med å ta berg-og-dal-bane: Ein får ein støkk, og det er målet.

Men ifølge forsking blir også folk som er nervøse av seg, tiltrekte av skrekkfilm. Forskarar ved universitetet i Århus har funne at skrekkfilmsjåarar uroa seg mindre enn andre under pandemien. Får vi ei fiktiv kjelde til angst, kan verkelege kjelder, som krig eller berre mørke, bli mindre angstframkallande. Skrekkfilm kan gjere folk meir motstandsdyktige, seier forskarane.

Ei anna interessant utvikling er at mange nyare skrekkfilmar, som Us, Nope og Get Out, tar opp viktige samfunnsproblem. Skrekkfilm blir med det meir stuereint, og ifølge filmdatabasen The Numbers veks sjåartala: I 2014 stod skrekkfilmar for 2,69 prosent av dei samla inntektene i kinofilmmarknaden; i 2021 var talet 12,75 prosent. It (2017) skal vere den mest innbringande skrekkfilmen så langt.

Noko som kjenneteiknar mange av dei norske skrekkfilmane, frå De dødes tjern til nyare filmar som Villmark og Fritt vilt, er at vi er ute i naturen, gjerne ved ei form for hytte, slik vi òg er i amerikanske Knock on the Cabin og svenske Hendelser ved vann. Og i Filip Korens nye kortfilm.

– Korleis fekk du ideen til Busuvatnet 1989?

– Jo, mormor fortalde ei historie om ein gong ho var på hytta i lag med mor mi og dei to søskena hennar då dei var små. Mormor blei vekt midt på natta av at nokon banka på. Ho kikka ut og såg ein mann som prata med seg sjølv og oppførte seg merkeleg. Det var bekmørkt, og han hadde ikkje lommelykt, men ho valde å ikkje opne eller gi seg til kjenne. Til slutt gjekk han, og dagen etter fekk ho høyre at ein psykisk sjuk mann hadde rømt frå ein institusjon, og at han hadde prøvd å komme seg inn fleire stader. Mormor brukte ikkje å låse, men akkurat denne kvelden låste ho døra. Kva hadde hendt om ho ikkje hadde låst? Det sette i gang fantasien min.

I blodet

Då Busuvatnet 1989 blei spelt inn, valde Koren å ikkje bruke familiehytta, som ligg i Sør-Aurdal, men ei anna hytte som scene. Han ville ikkje rokke ved dei gode minna frå hytta.

Det skal seiast at bestemor hans, Frid Ingulstad, uansett ikkje har sett filmen.

– Ho har lyst, men toler ikkje å sjå blod. Morfar, derimot, blei med på premieren.

Og då må det seiast at Arnulf Ingulstad speler ei rolle i ein annan kortfilm Koren har laga, Sluttspillet. Dei er nære. I nesten heile oppveksten budde Koren i lag med besteforeldra, og dei prata ofte om handlinga i ei av dei over 200 bøkene Frid Ingulstad har skrive, ved middagsbordet.

Ein gong, som tolvåring, fekk han skrive nokre sider i ein av romanane hennar.

– Det handla om ein krig i mellomalderen, og eg skreiv inn ei scene.

Det ligg vel i blodet, då, behovet for å dikte historier.

– Eg ville bli forfattar, legg han til.

– Men å lage film, å kunne vise historia eg skriv, er endå meir givande.

Trommeallergi

I heile oppveksten spelte Koren tromme, både i korps og i band, og han såg for seg at det var det han skulle bli: musikar. Han var glad i å sjå film òg, og såg skrekkfilm, men blei redd.

– Eg hugsar ein gong dei eg såg film i lag med, slo av og sa: «Nei, dette er for skummelt for Filip.» Og sidan eg ikkje fekk sjå kva som hende vidare, blei det til at eg såg for meg at det som hende, var langt verre enn det eigentleg var.

Han valde musikklinja då han begynte på vidaregåande, men då blei han lei av å tromme.

– Det blei for einsformig, det å øve fire–fem timar kvar dag. Berre rytme, ingen melodi. Eg ville ikkje ha hobbyen som fulltidsjobb. Så då gjekk eg over til medium og kommunikasjon.

Deretter var han i militæret, i H.M. Kongens garde.

– Då spelte du vel tromme?

– Nei. Eg var blitt allergisk.

Historieforteljing, derimot, var han hekta på. Han søkte seg til ein folkehøgskule der han fekk lage film, kom deretter inn på Westerdals ved Høyskolen Kristiania og blei regissør.

Sparepengar

Det høyrest gjævt ut: regissør. Men ein blir ikkje Tarantino over natta. Sjølv i vesle Noreg er det mange å hoppe etter – Wirkola inkludert. Og det som skil regissøren frå skodespelaren, forfattaren og musikaren, til dømes, er at han ikkje kan gjere jobben sin utan finansiering. Ein treng ein produsent, og sjølvsagt treng ein skodespelarar, i tillegg til fotografar og ei rekke andre medverkande.

Då Busuvatnet 1989 blei spelt inn, var rundt 20 personar i sving i fem dagar, og sjølv ein kortfilm kostar nokre hundre tusen å lage. Ja, det finst støtteordningar, men for å få økonomisk støtte må ein først ha noko å vise til. Koren, produsenten, fotografen og klipparen brukte eigne sparepengar.

– Eg anbefaler ingen å bruke eigne pengar på å lage film, seier han.

Mange jobba gratis, noko han er djupt takknemleg for.

– Samtidig har det blitt lettare å lage film. Ein treng ikkje lenger avanserte filmsett og dyre kamera. Ein treng ikkje kjende skodespelarar. Ein treng ikkje lage ein blockbuster for å bli sett.

Det å få gode kritikkar og bli vist på festivalar opnar definitivt dører.

– Men kva lever du av?

– TV-seriar og reklame, blant anna. Eg kan vere production assistant eller art department assistant eller gjere kontorarbeid. Eg kan jobbe på eit filmsett i tre månader, og så har eg ein skriveperiode. Eg klarer ikkje heilt å binde meg til ein fast jobb så lenge draumen er å bli regissør.

Noko djupare

Også Tommy Wirkola laga kortfilm før han laga Kill Buljo og Rød snø. Både Sara Johnsen, Harald Zwart, David Lynch og Sofia Coppola laga først kortfilmar.

– Eg har sett to andre filmar du har laga som ikkje er skrekkfilmar. Samtidig er det noko thrilleraktig der. Noko guffent. Kvifor blir det slik?

– Det ligg eit ubehag i kortfilmane mine, ja. Sluttspillet er både thriller og svart komedie. Busuvatnet 1989 er skrekk. De etterlatte kan ein kalle naturalistisk. Det dei først og fremst har til felles, er at dei har ein hovudperson som skil seg ut og ikkje nødvendigvis er typen folk heiar på.

– Kva regissørar ser du opp til?

Koren ramsar opp namn. Zach Cregger (Barbarian). Ari Aster (Midsommar). Robert Eggers (The Lighthouse). Michael og Danny Philippou (Talk to Me). Jordan Peele (Get Out). Unge menn og skumle filmar. Men igjen:

– Skrekken blir gjerne brukt til å fortelje om noko djupare, som sorg, rasisme, avhengnad eller dysfunksjonelle forhold. Busuvatnet 1989 handlar om kva som skjer med forholdet mellom to som står kvarandre nær, når dei opplever noko frykteleg. Skrekkelementet er ein katalysator. Filmen handlar først og fremst om vennskap og svik.