JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kultur

Eksil i «Austerrike»

60 år etter rivinga er den austerrikske filosofen Ludwig Wittgensteins hus i Skjolden atterreist.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
«Austerrike»: Det atterreiste huset til Ludwig Wittgenstein i lia over Eidsvatnet i Skjolden, der han budde i fem periodar.

«Austerrike»: Det atterreiste huset til Ludwig Wittgenstein i lia over Eidsvatnet i Skjolden, der han budde i fem periodar.

Foto: Sjur Haga Bringeland

«Austerrike»: Det atterreiste huset til Ludwig Wittgenstein i lia over Eidsvatnet i Skjolden, der han budde i fem periodar.

«Austerrike»: Det atterreiste huset til Ludwig Wittgenstein i lia over Eidsvatnet i Skjolden, der han budde i fem periodar.

Foto: Sjur Haga Bringeland

5021
20190705
5021
20190705

Filosofi

sjurhabring@gmail.com

«Austerrike» kallar skjoldingane han, staden 30 meter oppe i brattlia over det turkisfarga Eidsvatnet i Skjolden, der den eksentriske wieneren Ludwig Wittgenstein bestemte seg for å reisa seg eit hus i 1913. Dette var fyrste gongen den då 24 år gamle filosofen vitja bygda inst i Sognefjorden. Han skulle koma attende fem gonger fram til 1950 – dei to lengste opphalda varte i trekvart og halvtanna år.

Nokre av dei fagleg mest utbyterike stundene opplevde han her, mellom anna utarbeidinga av dei fyrste filosofiske grunntesane som munna ut i den einaste filosofiske boka han gav ut medan han levde, Tractatus Logico-Philosophicus frå 1921. Til moralfilosofen George Edward Moore (1873–1958), som han overtok filosofiprofessoratet ved Cambridge-universitetet etter, formulerte han eremittlivet i Skjolden slik: «Eg kan ikkje sjå føre meg at eg kunne ha arbeidd nokon annan stad slik eg gjer her. Det er roa og kan hende det vedunderlege landskapet; eg meiner det stille alvoret i landskapet.»

Demontert og montert

Men for «wittgensteinianarar» som har valfarta til Skjolden dei siste 60 åra, har det ikkje vore mykje å sjå av tenkjarstova til filosofen. Berre tuftene stod att, for i 1958, sju år etter at han gjekk bort, blei det lafta tømmerhuset demontert og atterreist på Bolstadmoen nede i bygda. Planar om å flytta det attende til den intakte grunnmuren i «Austerrike» har eksistert i fleire tiår. I 2016, då Luster kommune kjøpte tomta og stiftinga Wittgenstein i Skjolden blei skipa, skaut planane fart.

Så, 20. juni, etter tallause arbeidshiv med helikopter som frakta originaltømmeret, dei originale vindauga, takhellene og møblane (mellom anna senga til filosofen), var prosjektet i mål: Med den austerrikske ambassadøren til Noreg og Wittgenstein-forskarar frå heile verda til stades avduka statssekretær Sveinung Rotevatn Wittgenstein-huset. Ja, «avduka» er rette verbet. Den symbolske seremonien gjekk nemleg føre seg nede i bygda, der ein tremodell av huset måtte gjera nytta. For i det ulendte «Austerrike», som er så bratt at Anne Knutsdotter ville ha trivst der, hadde ikkje den store seremonilyden fått plass.

Sidan det er sjeldsynt at Skjolden hyser så mange filosofiske kapasitetar på éin gong, blei det i samband med husinnviinga arrangert seminar i bygda. Seminaret var særskilt, sidan tematikken spende frå lafteteknikk til språkfilosofi: Dei lokale handverkarane som har gjennomført flyttinga og atterreisinga, fortalde om arbeidet, og filosofar gav innføringar i Wittgensteins tenkeverd.

Ein slik temakombinasjon ville elles ikkje vore heilt framand for filosofen som blei feira. For før han blei filosof, utdanna han seg til ingeniør, og han arbeidde seinare som både arkitekt og gartnar – huset i Skjolden teikna han sjølvsagt sjølv.

Wittgenstein-forskinga

Wittgenstein, som blei fødd inn i ein av Austerrike-Ungarns rikaste familiar i 1889 og seinare studerte og arbeidde i Cambridge, blir rekna som ein av dei største filosofane i førre hundreåret. Han leverte viktige bidrag innan logikk og språkfilosofi, men òg matematikk og sinnsfilosofi: Dei to hovudverka, det alt nemnde Tractatus Logico-Philosophicus og det posthumt utgjevne Filosofiske undersøkelser (1953), blei viktige for to filosofiske skular, nemleg den logiske positivismen og den analytiske språkfilosofien.

Wittgenstein-forskinga er i dag ein sjølvstendig filosofisk sjanger som òg står sterkt i Noreg, særleg gjennom Wittgensteinarkivet, som blei oppretta ved Universitetet i Bergen i 1990. Ein av dei fremste norske Wittgenstein-kjennarane er den noverande direktøren for Stiftelsen Fritt Ord, Knut Olav Åmås, som har vore ein av pådrivarane for atterreisinga.

Evig flukt

Åmås, som har skrive hovudoppgåve og fleire bøker om Wittgenstein og omsett tekstane hans til norsk, heldt føredraget «Filosof i eksil. Wittgensteins verd, frå Wien til Skjolden», der han skildra livet til denne homofile jøden som ei konstant flukt: ei flukt frå familieformuen i Wien, frå dei skarpaste filosofane i England og til aude stader i Wales og Irland – og Noreg.

Skjolden var ein stad han stadig vende attende til, den siste gongen året før han døydde av prostatakreft i 1951. Denne evige flukta undra kollegaane hans seg over, mellom desse Bertrand Russell (1872–1970), læraren hans i Cambridge, som òg blir rekna som ein av dei største tenkjarane på 1900-talet.

I talen siterte Åmås Russells åtvaring til Wittgenstein før ei av Noregs-reisene hans: «Eg sa det ville bli mørkt, han sa at han hata dagsljos. Eg sa det ville bli einsamt, han sa at han selde sjela si ved å tala med intelligente menneske. Eg sa han var galen, han sa at Gud verna han mot å bli normal. (Eg er overtydd om at Gud vil.)»

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Filosofi

sjurhabring@gmail.com

«Austerrike» kallar skjoldingane han, staden 30 meter oppe i brattlia over det turkisfarga Eidsvatnet i Skjolden, der den eksentriske wieneren Ludwig Wittgenstein bestemte seg for å reisa seg eit hus i 1913. Dette var fyrste gongen den då 24 år gamle filosofen vitja bygda inst i Sognefjorden. Han skulle koma attende fem gonger fram til 1950 – dei to lengste opphalda varte i trekvart og halvtanna år.

Nokre av dei fagleg mest utbyterike stundene opplevde han her, mellom anna utarbeidinga av dei fyrste filosofiske grunntesane som munna ut i den einaste filosofiske boka han gav ut medan han levde, Tractatus Logico-Philosophicus frå 1921. Til moralfilosofen George Edward Moore (1873–1958), som han overtok filosofiprofessoratet ved Cambridge-universitetet etter, formulerte han eremittlivet i Skjolden slik: «Eg kan ikkje sjå føre meg at eg kunne ha arbeidd nokon annan stad slik eg gjer her. Det er roa og kan hende det vedunderlege landskapet; eg meiner det stille alvoret i landskapet.»

Demontert og montert

Men for «wittgensteinianarar» som har valfarta til Skjolden dei siste 60 åra, har det ikkje vore mykje å sjå av tenkjarstova til filosofen. Berre tuftene stod att, for i 1958, sju år etter at han gjekk bort, blei det lafta tømmerhuset demontert og atterreist på Bolstadmoen nede i bygda. Planar om å flytta det attende til den intakte grunnmuren i «Austerrike» har eksistert i fleire tiår. I 2016, då Luster kommune kjøpte tomta og stiftinga Wittgenstein i Skjolden blei skipa, skaut planane fart.

Så, 20. juni, etter tallause arbeidshiv med helikopter som frakta originaltømmeret, dei originale vindauga, takhellene og møblane (mellom anna senga til filosofen), var prosjektet i mål: Med den austerrikske ambassadøren til Noreg og Wittgenstein-forskarar frå heile verda til stades avduka statssekretær Sveinung Rotevatn Wittgenstein-huset. Ja, «avduka» er rette verbet. Den symbolske seremonien gjekk nemleg føre seg nede i bygda, der ein tremodell av huset måtte gjera nytta. For i det ulendte «Austerrike», som er så bratt at Anne Knutsdotter ville ha trivst der, hadde ikkje den store seremonilyden fått plass.

Sidan det er sjeldsynt at Skjolden hyser så mange filosofiske kapasitetar på éin gong, blei det i samband med husinnviinga arrangert seminar i bygda. Seminaret var særskilt, sidan tematikken spende frå lafteteknikk til språkfilosofi: Dei lokale handverkarane som har gjennomført flyttinga og atterreisinga, fortalde om arbeidet, og filosofar gav innføringar i Wittgensteins tenkeverd.

Ein slik temakombinasjon ville elles ikkje vore heilt framand for filosofen som blei feira. For før han blei filosof, utdanna han seg til ingeniør, og han arbeidde seinare som både arkitekt og gartnar – huset i Skjolden teikna han sjølvsagt sjølv.

Wittgenstein-forskinga

Wittgenstein, som blei fødd inn i ein av Austerrike-Ungarns rikaste familiar i 1889 og seinare studerte og arbeidde i Cambridge, blir rekna som ein av dei største filosofane i førre hundreåret. Han leverte viktige bidrag innan logikk og språkfilosofi, men òg matematikk og sinnsfilosofi: Dei to hovudverka, det alt nemnde Tractatus Logico-Philosophicus og det posthumt utgjevne Filosofiske undersøkelser (1953), blei viktige for to filosofiske skular, nemleg den logiske positivismen og den analytiske språkfilosofien.

Wittgenstein-forskinga er i dag ein sjølvstendig filosofisk sjanger som òg står sterkt i Noreg, særleg gjennom Wittgensteinarkivet, som blei oppretta ved Universitetet i Bergen i 1990. Ein av dei fremste norske Wittgenstein-kjennarane er den noverande direktøren for Stiftelsen Fritt Ord, Knut Olav Åmås, som har vore ein av pådrivarane for atterreisinga.

Evig flukt

Åmås, som har skrive hovudoppgåve og fleire bøker om Wittgenstein og omsett tekstane hans til norsk, heldt føredraget «Filosof i eksil. Wittgensteins verd, frå Wien til Skjolden», der han skildra livet til denne homofile jøden som ei konstant flukt: ei flukt frå familieformuen i Wien, frå dei skarpaste filosofane i England og til aude stader i Wales og Irland – og Noreg.

Skjolden var ein stad han stadig vende attende til, den siste gongen året før han døydde av prostatakreft i 1951. Denne evige flukta undra kollegaane hans seg over, mellom desse Bertrand Russell (1872–1970), læraren hans i Cambridge, som òg blir rekna som ein av dei største tenkjarane på 1900-talet.

I talen siterte Åmås Russells åtvaring til Wittgenstein før ei av Noregs-reisene hans: «Eg sa det ville bli mørkt, han sa at han hata dagsljos. Eg sa det ville bli einsamt, han sa at han selde sjela si ved å tala med intelligente menneske. Eg sa han var galen, han sa at Gud verna han mot å bli normal. (Eg er overtydd om at Gud vil.)»

I Skjolden utarbeidde Wittgenstein dei fyrste filosofiske grunntesane sine.

Seminaret var særskilt, sidan tematikken spende frå lafteteknikk til språkfilosofi.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Foto Brit Aksnes

Feature

Bygde-Cinema Paradiso

STRANDEBARM: Det rører meg djupt at Bygdekinoen framleis eksisterer.

Brit Aksnes
Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Foto Brit Aksnes

Feature

Bygde-Cinema Paradiso

STRANDEBARM: Det rører meg djupt at Bygdekinoen framleis eksisterer.

Brit Aksnes
Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Foto: Nina Djæff

BokMeldingar
Ronny Spaans

Eit sandkorn i maskineriet

Ole Paus skriv mest om slektsbakgrunn og mindre om artistkarrieren i sjølvbiografien sin, men det forklarar likevel mennesket Ole Paus.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Foto: Frederik Ringnes / NTB

Samfunn
Per Anders Todal

Husforsikring i hardt vêr

Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB

Ordskifte
PerVaglum

Vestre må avslutte konflikter og beklage

«Svært mange av de 300.000 som jobber i Helse-
vesenet, merker daglig følgene av Helseforetaks-
modellen som nå videreføres av Ap og Sp.»

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis