Kommentar

Ronny Spaans

ronny@dagogtid.no

Ein blått, kvast tårn mot ein klår blå himmel. Ikring ligg nærings- og forskingsparken Fornebu, med skyhøge eigedomsprisar. Slik har vi fått presentert Kjell Inge Røkkes ambisjon for Noreg, som Erna Solberg deler: ein skyskrapar som internasjonalt senter for havforsking, med REV Ocean, Røkkes nye havforskingsselskap, i spissen. På Fornebu, der hovudkontoret til Røkkes Aker alt ligg, skal Verdenshavets hovudkontor – World Ocean Headquarters – plasserast.

Den reine, blå skyskraparen, som har fått namnet «Det store blå», skal spegle draumen om reine, blå verdshav utan plast og anna forureining. Bygget, ein skyskrapar på 60 høgder, 200 meter høg – og dermed det høgaste bygget i Norden – til tre milliardar kronar, er ei gåve frå Røkke, ein gåvepakke til havforskarar.

Økonomisk profitt

Men så enkelt er det ikkje. Kjell Inge Røkke er forretningsmann, og tårnet, som alt har fått kallenamnet «Røkketårnet», handlar om økonomisk profitt. Men det handlar òg om ein aldri så liten bonus for Røkke: Mannen bak Aker skaper ein 200 meter høg bauta over seg sjølv som miljøforkjempar.

Og som forretningsidé inneheld «Det store blå» mange av dei gamle triksa, nemleg høghus, statleg–privat samarbeid og hastverk i byggjeprosessen. Vi tek dei eitt for eitt.

Lukrative høghus

Høghus representerer ikkje berekraft. Bergen by har oppfatta det. Byrådet i Bergen vil greie ut ei maksimal byggjehøgd på fire etasjar i store delar av byen. Det melde Bergens Tidende denne månaden, og «sjokkreaksjonane» frå byggjebransjen lét sjølvsagt ikkje vente på seg. Men i Bergen viser dei kven som avgjer byutviklinga: det er reguleringsstyremaktene, ikkje eigedomsbransjen.

Høghus er økonomisk lukrative: Utbyggjaren brukar ikkje mykje pengar på tomteareal, for ein byggjer hovudsakleg i høgda: Då får ein maksimal utteljing på kvadratmeterprisen, anten det gjeld sal eller leige. Luftfartsverket sender som kjent ikkje ut rekning på bruk av luftrommet. Men skyskraparar er ikkje miljøvenlege, for dei krev ope areal ikring seg, slik at sola slepp til og ein unngår kastevindar. Fortetting bør skje på andre måtar.

Med andre ord, her ser Røkke ein ny, lukrativ marknad: Fisk og fiskebutikkar er ikkje så innbringande som kontorbygg i ein prestisjetung, høgteknologisk næringspark med både private og ikkje minst statlege aktørar.

Og dermed er vi inne på det neste trikset. I dei siste åra har private næringsaktørar sett økonomisk lukke i såkalla offentleg–privat samarbeid (OPS), som er ei ordning for å finansiere bygging av offentlege bygningar og vegar. Ingen er meir påliteleg som leigebetalar enn statlege verksemder, der går pengekjelda aldri tom. Kunnskaps- og kulturparken Krona i Kongsberg, som òg er ei samlokalisering av statlege og private verksemder, og som Dag og Tid har skrive om tidlegare, er eit døme på det. Om Røkke set opp bygget og gjev det i gåve, leiger han sjølvsagt ikkje ut lokale gratis.

Det siste trikset gjeld hastverk. Ein motsetnad til hastverk er byggjeprosessen kring Oslo rådhus, som det tok mange tiår å byggje, men som skulle romme «heile nasjonen». Der er det sosialdemokratisk symbolikk på veggene, og alt materiale i bygget kjem frå ulike delar av landet.

Når det gjeld «Det store blå», har aktørane dårleg tid. «Vi har ingen tid å miste. Hvis vi skal sikre havet og miljøet for framtida, må vi handle raskt. Vårt mål er at Verdenshavets hovedkontor kan reguleres så raskt som mulig slik at det kan være ledende i gjennomføringen av viktige prosesser i bærekraftsagendaen.» Det seier administrerande direktør Nina Jensen i REV Ocean.

Reguleringa må altså skje snøgt – tyder ikkje det å hoppe bukk over høyringar og kjapt få dispensasjon frå eksisterande regulerings- og byplanar? Tyder ikkje det munnkorg til grannane som er kritiske til planen, som Fornebo vel?

Botsgangen

Eg er ikkje imot høghus. Eg godtek det smale høghuset Turnings torso i Malmö, Nordens høgaste hus, på 190 meter, for det er basert på eit kompromiss. Rett ved sida av ligg Nordens mest miljøvenlege bydel, landsbyen Bo01. Så vi tilgjev dei denne babylonske utskeiinga. Men på Fornebu skjer det ikkje ein slik bytehandel i namnet til berekraftig stadutviking. Og attpåtil er det ikkje tale om eit reinhårig økonomisk prosjekt, liksom Turnings torso, som inneheld bustader, men profitt forkledd som klimapolitikk.

Forkortinga av World Ocean Headquarters er WOH, men det burde heller vore WHOA! For det er det det verkeleg handlar om: å skapa sensasjonar, sensasjonar baserte på velgjerdsarbeid. Om forskingssenteret blir realisert som skyskrapar, er det snautt innhaldet som blir det sentrale, men heller den gåvmilde gjevaren. Det er òg eit gamalt triks i historia. Alt Juvenal og Jesus åtvara mot slike luftige geberder i Romarriket: «Akta dykk at de ikkje gjer dei gode gjerningane dykkar for augo på folk, så dei skal leggja merke til det (...) blås ikkje i basun om det», seier sistnemnde (Matteus 6:1–2).

«Det store blå» blir eit fyrtårn for gode gjerningar, synleg på mange kilometers avstand. Men når vi talar om Jesus, handlar heile prosjektet kanskje om ei form for botsgang: Det er ein forretningsmann som dreiv eit uærleg spel då han kjøpte verdifulle fiskekvotar i Finnmark kring tusenårsskiftet. Men dei kvotane fylgde leveringssplikt til nordnorske kystbyar. Men mannen satsa berre på profitt og fylgde difor ikkje opp leveringsplikta. Berekraftig fiske har ikkje ein dygd hjå Aker-konsernet. Og no vil denne mannen stå fram som miljømedviten verjar av havet.

Ronny Spaans er fyrsteamanuensis i nordisk litteratur ved Nord universitet og fast skribent i Dag og Tid.