Song

Håvard Rem

havard@dagogtid.no

Til bladstova i Oslo kjem ei høgreist kvinne med ei rykande fersk bok frå eit prenteverk i Groruddalen, Ord og tonar, ei samling av songtekstar frå ein heilt annan dal, Numedal, det sørvestlegaste av dei store dalføra i Aust-Noreg. Anne Svånaug Blengsdalen er professor i musikkhistorie og -formidling ved Universitetet i Søraust-Noreg, med arbeidsstaden i Bø i Telemark, med oppvekst i grenda Miland ved Rjukan i Tinn kommune, med utsyn mot Gaustatoppen, i dag busett i Kongsberg, porten til Numedal, dalføret ho har utforska musikkhistorisk i mange år. 

For snart ti år sidan resulterte det i storverket Takt og tonar. Soga om folkemusikken og folkedansen i Numedal (2011), med Blengsdalen som forfattar og redaktør. I desse dagar kjem framhaldet og oppfylgjaren, Ord og tonar. Folkesong i Numedal. 

Folkesong

I eit føreord skriv kvedaren Åsne Bergset frå Veggli: «Eg voks opp med skillingsviser, sunge av mor og syster, og var ungdom under visebølgja som fór over Skandinavia på 1970-talet. Eg fekk lyst til å finne ut meir om visene som hadde levd her i dalen, men det var ikkje så enkelt. Her i Numedal hadde det ikkje vore nokon songtradisjon, fekk eg høyre.»

Det var feil, fann Bergset snart ut. Folkesong hadde det vore, der som andre stadar, men det som var rett, var at det hadde kome få samlarar til Numedal. Folkemusikkens Ivar Aasen, Ludvig Mathias Lindeman (1812–87), som fór kring i landet og samla tonar slik Aasen samla ord, kom aldri til Numedal. Han var i nærleiken, både i aust og vest, i Telemark og Hallingdal, og elles i store delar av landet. 

Til Numedal kom samlarane seint og sjeldan. Dimed tok kvedaren Bergset til å samla sjølv. I fleire tiår har ho dokumentert den vokale folkemusikktradisjonen i heimdalen. Så byrja musikkhistorieprofessor Blengsdalen å systematisera samlinga, dela henne inn i kapittel, forsyna dei med introduksjonar, og no er verket på marknaden. 

Samanbunde

Rett nok er det gått nær ti år sidan Takt og tonar, men dei to utgjevingane er bundne i lag med sams utstyr, format og design, sjølv om forleggjaren denne gongen er ein annan: Novus – forlaget som står for så mange viktige bøker om språk og norsk målsoge, mellom andre firebandsverket Norsk språkhistorie I–IV som var komplett i fjor, og eit verk på tusen sider som kom for 30 år sidan, Den fyrste morgonblånen. Tekster på norsk frå dansketida (1990) av Kjell Venås. Venås understrekar at somme av dei eldste og beste dialektdikta på norsk kjem frå Numedal, med Rollag-presten Augustinus Flor (1719–87).

Blengsdalen fortel: 

– Han var tidleg ute. Å syngja kalla han quea, å kveda. Og han var ikkje åleine. Far og bror hans bidrog òg til å halda folkemusikken i Numedal levande i ord og tonar på 1700-talet. 

I Numedal som elles har kvinnene vore avgjerande for at tekstane og tonane ikkje har forsvunne.

– Siste bolken i boka heiter «Religiøse folketoner». I eit lukka miljø i Numedal, eit eige kyrkjesamfunn med eigen skule, overlevde ein vokaltradisjon, utan orgel og andre instrument, lenge nok til at Åsne Bergset rakk å dokumentera han. Dei viktigaste kjeldene har vore kvinner. Men truleg har dei skrive òg, anonymt. Somme av songane har berre initialar, og bak dei meiner me å ha funne tre kvinnelege salmediktarar frå Numedal, seier Blengsdalen. 

Til Ord og tonar fylgjer ein CD, gjeven ut av Folkemusikksenteret i Buskerud.