Sakprosa

Pål
Kristian Eriksen:

Nye språk i Norge. En språk­odyssé

Pax forlag 2019

Pål Kristian Eriksen er fødd i 1975, i eit Noreg som i dag fortonar seg som språkfattig. Det er ikkje heilt rettvist å sjå det slik, men nordmenn flest trong i alle fall ikkje å tenkje på andre språk enn engelsk, tysk og fransk, og sjølvsagt dei skandinaviske grannespråka, i 1975. I tillegg hadde vi samisk og kvensk, romani og teiknspråk, men få brydde seg om det, og så litt panjabi, som enda færre visste om.

Men verda var stor og språkrik, og etter kvart kom verda også hit til Noreg i langt større grad enn før. Eriksen er det ein utan å vere nedlatande kan kalle ein språknerd. Han er no konsulent for minoritetsspråk i Språkrådet og har komme til at det for lengst er på tide å gi ei skikkeleg orientering om språkmangfaldet vi har i dag, for det store fleirtalet av nordmenn som ikkje er språknerdar.

Ni kapittel

Nye språk i Norge inneheld omtalar av 23 språk, rett nok ganske ulike i lengd og gjennomarbeiding. Forfattaren presiserer at dette berre er ein brøkdel av språka som finst, men vi har ikkje statistikkar gode nok til å kunne gi noko presist tal. Dei språka han har valt ut, kan i alle fall reknast som dei største og viktigaste blant minoritetar i Noreg. I eit innleiingskapittel gir han ein bakgrunn og litt leserettleiing, og der forklarer han kvifor han no, i 2019, ikkje tar med dei språka som det ville ha vore naturleg og enkelt å skrive om i 1975. Det er dei nye språka vi er blitt kjende med i hans levetid, som her står i sentrum for interessa.

Boka har ni kapittel attåt innleiinga. Dei fleste av dei omtalar eitt, to eller tre språk. Kapitteltitlane antydar innfallsvinkelen, så eg refererer dei her:

Først kjem dei slaviske språka, primært polsk og russisk: «bak et språklig jernteppe?». Så arabisk: «beduinspråket som erobra Midtøsten». Deretter somali: «et handelsspråk på Afrikas horn». Og tyrkisk: «ned fra steppene på hesteryggen». To indoeuropeiske språkfamiliar får kvar sitt kapittel, først dei iranske, representerte med kurdisk, persisk og pashto i «våre slektninger i Midtøsten», og så nokre indiske: urdu, hindi og panjabi: «hinduer og muslimer må jo ha hvert sitt språk?». Tamil får eitt kapittel: «i slekt med urspråket i Indusdalen?». Og så kjem to søraustasiatiske språk som ikkje er i slekt med kvarandre: vietnamesisk og thai: «umulig å være tonedøv i Indokina», forsikrar Eriksen. Det vart 14 språk, og dei 9 siste samlar han miniomtalar av i eitt kapittel: litauisk, latvisk, albansk, tsjetsjensk, yoruba, igbo, amharisk, tigrinja og filippinsk. Eg går ikkje inn på dette her; alle som blir nysgjerrige på noko, må gå til sjølve boka.

Kapitla er bygde opp på same måte: først ei innføring i historia til språka, «familieforholda» deira og den posisjonen dei har i heimeområda sine i dag; derimot kjem han nesten ikkje inn på den posisjonen dei har her i Noreg. Så litt om skrifta, særleg der dei har andre skriftsystem enn vårt, med smakebitar og forklaringar på korleis skriftsystema er strukturerte. Deretter utvalde trekk frå sjølve språkbygnaden: uttale og grammatikk, med vekt på «sære» trekk sett frå vårt nordiske og europeiske perspektiv. Til slutt ein «parlør», med ei kort uttalerettleiing, og så eit sett frasar – dei same for alle språka, for jamføringa si skyld – og talorda frå 1 til 10. Denne «parløren» manglar naturleg nok i det siste kapittelet.

Folkeleg

Eriksen har ein folkeleg skrivemåte og vender seg gjerne til lesaren som om han står framfor ei skoleklasse. Dette er ein stil som ikkje bør overdrivast, men han fungerer bra her. Han nyttar òg sjansen til å forklare grammatiske omgrep meir generelt der det trengst med tanke på det aktuelle språket, og han dreg gjerne parallellar med norske og andre europeiske språktrekk der han finn at det er naturleg.

Det nyttar ikkje for fagfolk å ta fram ei slik bok med forventning om systematiske og fullstendige beskrivingar og ut frå det kritisere forfattaren for å vere overflatisk og «tabloid»; for Eriksen er poenget å pirre nyfikna hos lesarane og altså trekke fram det han meiner kan fungere som appetittvekkarar. Eg er sjølv ikkje ekspert på noko av dei språka han beskriv, men i den grad eg, som språknerd på min måte, kan kike han i korta, verkar det som han held seg godt innanfor det fagleg forsvarlege. Takkseiingane hans viser at han har hatt den beste eksperthjelpa han kan få i Noreg til beskrivinga av dei ymse språka.

Den største mangelen i boka er ei litteraturliste. Forfattaren kunne godt ha brukt eit par sider på å vise lesarane til meir komplette innføringsbøker til dei interessante språka han gir smakebitar på; han kan vel rekne med at dei som opnar ei bok som denne, er i stand til å lese engelsk, og på engelsk finst det innføringar og handbøker i det meste. Noko finst sjølvsagt også på norsk, svensk og/eller dansk.

Lars S. Vikør

Lars S. Vikør er tidlegare redaktør for Norsk Ordbok.