Eskil Skjeldal

eskskje@online.no

Eg hadde tenkt å introdusere forfattar Alf Kjetil Walgermo som ein alvorsmann. Her vi sit på ein Oslo-kafé, ber han på ei framferd som signaliserer ei undrande ro. Han er ein forfattar som har arbeidd med eksistensielle spørsmål i bøkene han har skrive for både born, ungdom og vaksne. Men når eg spør han om kva alvor er, forstår eg at han ikkje ser på karakteristikken «ein alvorsmann» som eit heidersteikn:

– Alvor har eit dårleg rykte: «Han er ein alvorsmann» gjev ikkje positive assosiasjonar. Men vi treng alvor i livet. Ikkje for å vere triste hengehovud, men for å setje pris på det som er viktig. Alvor er det motsette av fjas, overflate og vrøvl. Alvor er ei røynsle av at det finst noko for deg med djup meining.

– Kva skil sorga frå alvoret?

– Sorg er ei kjensle av tap, ei kjensle av at noko ikkje blei slik det skulle ha vore, eller at noko er borte. Sorg er ikkje berre knytt til at nokon døyr frå deg, det kan også vere at nokon har skuffa deg, vener eller familie, eller at du har mista noko som var viktig for deg.

– Sorga kan vere kraftig og farleg. Samstundes er sorga ein del av livet. Korleis balansere dette rett?

– Ein skal tillate seg å kjenne på sorga, men heller ikkje sitje fast i henne. Då vert du bitter og klyngar deg til sorga som livsmeistring. Ei sterk sorg kan vere i livet ditt som ein undertone. Sorga bør berre ikkje definere deg for resten av livet. Det er mogleg å leve eit liv der sorga er ein del av biletet, men der gleda er det dominerande.

– Dotter di, Tomine, døydde rett før fødselen. Korleis arta den sorga seg for deg?

– Fyrst var det eit svart hol som slukte meg: Det nye livet som skulle kome til verda tre dagar seinare, var alt slutt. Det var uforståeleg. Både vi foreldre og storesystera Sunniva hadde gleda oss til å møte Tomine. I staden måtte kona mi, Tone, føde eit dødt barn. Sorg er tungt arbeid, ho tappar deg for krefter. Samtidig var det noko sterkt i å halde på livet, sjølv i dødens stund. Vi inkluderte Sunniva i sorgprosessen. Ho var lita, ja, men ho fekk vere med og stelle Tomine og legge henne i kista. Og to dagar før gravferda feira vi Sunnivas toårsdag med barnebursdagsfest.

Walgermo fortel at dei fyrste vekene i sorg saug alle kreftene ut av han. Så kom eit skifte med gravferda, og etterpå kom resten av livet, som han seier. Han og kona trefte eit par som hadde opplevd det same, og som det var god hjelp i å snakke med. Tone ble ganske raskt gravid att. Gleda var stor, men samstundes kom angsten for om dette kom til å skje på ny.

– At Amund kom til oss, var ein ny merkestein i livet. Vi har no to levande born. Vi kjenner kor sterkt livet faldar seg ut, trass i at vi mista eit barn. Livet trumfar døden, så å seie. Over tid får sorga ein annan valør, sjølv om ho kan slå inn på uventa tidspunkt. Høgtider, mellom anna, eller når vi treffer born som ville ha vore like gamle som Tomine.

– Vi møter heile tida menneske som har lide tap. Kva vil du seie til dei som er usikre på kva dei skal gjere i møte med sørgjande?

– La folk velje sjølv om dei vil prate eller ikkje, ikkje ta det valet for den sørgjande. Vi menneske er redde for å gjere det verre for den som sørgjer. Det er eigentleg fint, for det botnar i omsut: Du er redd for å seie noko gale. Men ikkje ver det. Når eit menneske har lide eit stort tap, skal det godt gjerast å forverre det ved å seie noko gale.

Den kristne trua er ikkje eit vern mot vondskap. Walgermo skreiv om trua si i lys av tapet av Tomine i boka Du som er i himmelen. Der stilte han seg spørsmålet om det var desperat å gripe til ei tru i sorga og saknet.

– Var trua di desperat?

– Vel, eg var desperat i sorga og vart også desperat i trua. Eg kjende eit behov for å gå inn i spørsmålet om trua mi fordi tapet av Tomine utløyste eit spørsmål: Kor er Tomine no? Dette opna vidare for spørsmålet om eg trudde Gud fanst. Eg måtte teste trua mi.

I likskap med ein del andre har Walgermo aldri følt at han har ei klippefast tru. Trua hans har gått i periodar:

– Somme tider har eg tenkt at eg ikkje trur meir, at kristentrua vert for absurd. Men eg merka at vona om at Tomine er hjå Gud, blei ei von som sat i meg, raskt etter ho døydde, særleg i gravferda. Etter ei stund tenkte eg: Kvifor slo det inn hos meg? Var det fordi eg voks opp som ein truande? Eller var det noko eg trong psykisk for å kome meg vidare? Eg ønskte å komme lengst mogleg inn i desse spørsmåla, om kvifor trua brått stod der midt i sorga mi.

Eg kjem på korleis forfattaren C.S. Lewis måtte endre trua si etter at kona døydde, noko han skreiv om i boka En sorg som min. Endra trua til Walgermo seg etter tapet av Tomine?

– På éin måte var trua ein gneiste som låg i meg, som det var litt glød i, men ikkje mykje futt i, og som fekk eit lite pust. Eg merka raskt: Eg trur på dette. Eit nøkkelspørsmål for meg var: Er det mogleg å ha tillit til at Gud er god? Eg landa på trua om at Gud ynskjer oss godt, og at han ikkje sit i himmelen og til kvar tid bestemmer kven som skal få leve og kven som skal døy. Eg trur òg at det kom inn ein trass i trua mi: Dette skal eg tru på, trass i det som skjedde. Eg vel å tenkje at om Gud finst, tek han i mot alle born i himmelen sin.

– Men du seier «vel å tenkje». Er trua eit val for deg?

– Ja. Eg har ikkje opplevd noko konkret gudsbevis eller noko spesielt nærvære av Gud. Eg har ingen prov på at Gud finst. Eg opplever trua mi som eit val, og kanskje også som ei gåve. Men det er eit val. Kanskje er trua mi berre den trassige viljen min? Eg veit jammen ikkje.

– Kva med bøna, der vi ber Gud om tryggleik? Har du røynt Gud der?

– Eg ber til Gud, men ikkje på den måten at eg ber om noko og forventar svar. Derimot kunne vi merke at det var mange som bad for oss i tida etter Tomines død, og det gav ein tryggleik.

Kristendomen kan tilby meining til den som søkjer. Religion fungerer ofte slik på menneska. I kristendomen er døden ikkje det siste, vi skal sjåast att. Men å fylgje eit barn til grava må vere det mest meiningslause eit menneske kan oppleve. Eg undrar om Walgermo opplever at trua hans gjev han meining i livet.

– Ja, men eg vil ikkje hevde at trua er den einaste meininga. Skulle eg då påstå at alle som ikkje trur, manglar meining i livet? Det er ein uhyrleg tanke.

– Men trur du det er lettare for truande å møte meiningsløyse enn dei som ikkje trur?

– Alle menneske skriv seg inn i ei forteljing. Om du kan skrive deg inn i den kristne forteljinga, gjev det meining for den som kan. For meg ligg det ei meining i den kristne vona at dotter mi har det godt ein eller annan plass. Men korleis, og kor? Eg veit ikkje. Eg kviler i vona.

Walgermo har arbeidd med Bibelen i fleire bokprosjekt, mellom anna boka Bibeldikt, der han lèt norske diktarar tolke bibeltekstar, og Røff guide til Bibelen.

– Korleis vil du vurdere avtrykket bibelforteljingane har på den vestlege mentaliteten?

– Dette er dobbelt: Bibelen har sett eit historisk avtrykk i språket vårt, og språk skapar identitet. Eller ta populære namn, lovverk med kristent tankegods, målarkunst og litteratur, film og musikk. Tekstane i Bibelen er slitesterke, dei tek opp allmennmenneskelege røynsler. Og Bibelen gjev oss stadig nye uttrykk i kunst i dag, heilt uavhengig av tru eller ikkje tru. Samstundes set Bibelen mindre avtrykk på livet til den enkelte i dag enn han gjorde for nokre tiår sidan. Ikkje alle kjenner grunnforteljingane i Bibelen, færre går på sundagsskule og Bibelen er langt på veg ute av undervisninga i skulen. Bibelen er ikkje ein autoritet for menneske slik han var tidlegare.

– Korleis er statusen til Bibelen i Noreg i dag?

– Sjølv om eg trur svært mange har ein bibel, er det langt færre som les i han. Bibelen er trass i alt ei stor tekstsamling og ikkje alltid like tilgjengeleg. Det finst i hovudsak to kategoriar av lesande: dei aktivt truande, som får næring til trua si av Bibelen, eller dei som er interesserte i Bibelen som tekst og får næring av tekstane, kunstnarar av ulikt slag. Men eg trur ikkje at Bibelen er inne i ein nedgangsperiode, eller at vi vil sjå ei tid der ingen vil lese i han meir. Bibelen er slitesterkt ideologisk tankegods for dei truande og stor kunst også for dei som ikkje trur. Vi har neppe sett det siste av Bibelen.