Arkitektur

Oslo kommune

Deichman Bjørvika

Lund-Hagem Arkitekter og Atelier Oslo

– Dei bøkene som står i hyllene, blir meir lesne enn bøkene som står i magasin.

Det sa Merete Lie, avdelingsdirektør for Deichman hovudbibliotek, på presseframsyninga i førre veke for det nye arkitektoniske tilskotet i Bjørvika i Oslo. I går, torsdag 18. juni, var det offisiell opning for denne nye kulturstova i hovudstaden.

Det har alt vore oppslag i media om bygningen, mellom anna om byggverket ville stengje for utsikta mot Operaen. Eit anna moment som kanskje har vore mindre diskutert, men som er av større verdi, er om det nye hovudbiblioteket i Oslo vil fylgje trenden i Bibliotek-Noreg med nedgradering av boksamlinga og oppgradering av scener og podium.

Denne trenden har i mange år vore offisiell bibliotekpolitikk. Men avdelingsdirektør Merete Lie gjorde det klårt for journalistane at Deichman i Oslo har ei anna innstilling:

– Vi i Deichman har ikkje gått i bresjen for dette synet.

Bøkene fyrst

Synet hennar er ikkje til å ta feil av. Der den gamle hovudbygningen for Deichman ved Hammersborg hadde 80 prosent av dei nærare halv million bøkene sine i magasin og berre 20 prosent i hyllene, er tala omvende for det nye Deichman i Bjørvika. Det meste er no tilgjengeleg for ålmenta i hyllene i dei seks høgdene i bygget (då er underetasjen medrekna).

Dette er stikk i strid med det andre bibliotekfolk i landet meiner. «Over ein tredel av bøkene i norske bibliotek bør kasserast», sa Jannicke Røgler, tidlegare forbundsleiar i Bibliotekarforbundet, til Dag og Tid i 2018. Bibliotek eller bokmuseum har nemleg vore spørsmålet for mange bibliotekarar det siste tiåret. Jamvel om det greske «bibliotheke» har grunntydinga «tilfang av bøker», tenderer mange biblioteksjefar mot heller å definere «bibliotek» som «kulturhus». I lov om folkebiblioteket kom det inn ein ny paragraf i 2013: «Folkebiblioteket skal være en uavhengig møteplass og arena for offentlig samtale og debatt.» Mange bibliotek har difor kasta haugevis av bøker. Eit døme er biblioteket i Asker og Bærum, der 75.000 bøker er gått i konteinarar.

Når så mange bøker står framme på hyllene på det nye Deichman, har det likevel gått på kostnad av eit og anna. Det kjem eg attende til. Fyrst ein liten spasertur frå det gamle til det nye Deichman, og så gjennom nybygget.

Ikkje signalbygg

Eit bibliotek i hovudstaden er eit framifrå utgangspunkt for eit signalbygg – eit ord som har fått utvatna tyding i kulturhusjaget som prega Noreg det fyrste tiåret av totusentalet – men som likevel har noko for seg.

Dersom politikarane hadde satsa på å fornye det gamle Deichman på Hammersborg – det vil seia utvida bygningen med nye fløyer, som i si tid var planlagde, men aldri verkeleggjorde – ville Oslo-folk fått eit attraktivt signalbygg i nyklassisistisk stil. Ironien er at det innbydande inngangspartiet med søylegangen ved Arne Garborgs plass fyrst no vil koma til sin rett. For med rivinga av Y-blokka får bygningen eit stort og raust torg framfor seg.

Plasseringa i Bjørvika gjev biblioteket eit dårlegare utgangspunkt. Her står det saman med sterke signalbygg som det nye Munchmuseet og Operaen. Tevlinga ville vorte for stor dersom Deichman òg skulle vise seg fram som landemerke i denne bydelen. Det ville med andre ord hatt større sjanse til å bli ein norsk versjon av New York Public Library – om vi no vågar å ta litt hardt i – på Hammersborg enn i Bjørvika.

Difor har arkitektane, Lund Hagem arkitekter og Atelier Oslo, lagt seg på ein heller neddøyvd utvendig arkitektur, heldigvis. Bortsett frå ei såkalla «utkraging», ein utstikkar på toppen av bygget, der den største og flottaste salen i huset er plassert, Kringsjå med utsikt over Oslofjorden, så er det nye Deichman i grunnen anonymt på utsida: ein firkanta boks av kvitt stål og glas. Med andre ord eit byggverk med same grunnstruktur som dei fyrste «signalbygga» i Bjørvika – den kjølige rekkja av finansbygg.

Deichman er eit bygg som strammar inn beltet på midtpartiet for å halde siktlinene mot hovudattraksjonen, operabygningen, opne. Det er fyrst på toppen, altså med utkraginga, bygget vågar å stikke seg litt ut.

Å koma til bygningen byd altså ikkje på den store arkitektoniske opplevinga. Inngangspartiet ved den nye Anne-Cath. Vestlys plass gjev ikkje den monumentale kjensla som det gamle Deichman ved Arne Garborgs plass.

Og kjem ein inn i bygningen, blir ein heller ikkje imponert over inngangshallen, med svingdører, ein restaurant som tek mykje plass, og ein kunstinstallasjon i taket samansett av 400 meter neonlys i gult og kvitt. Eit interessant kunstverk i seg sjølv, men i denne anonyme inngangshallen liknar det meir på ein vase av straumkablar i ein uferdig industrihall. Og når ein oppdagar rulletrappene, som må vera dei smalaste i Noreg, blir overgangen frå det gamle Deichman, med dei vide, rause trappene sine, ikkje mindre.

Opplyftande innside

«Det nye Deichman er blant dei flottaste bygg i verda», utbasunerte Knut Skansen, biblioteksjef for Deichman ved presseframsyninga. Men i lys av det ovannemnde vil nok ikkje alle gjestande stemme i. Likevel har bygget absolutt skattar, og dei finst på innsida.

Bruken av ubehandla råmateriale, som stål, betong og glas, har vi sett for mykje av i moderne norsk arkitektur. Det var nytt og oppsiktsvekkjande med Oslo lufthamn på Gardermoen i 1998, men ikkje no lenger. Men heldigvis blir inntrykket betre og betre di lenger opp i biblioteket ein kjem. Alt med eit blikk oppetter inngangshallen øygnar ein grunnstrukturen i biblioteket: eit system av tre separate lyssjakter som gjennom dei ulike etasjane samlar seg i tredje høgda, for deretter å vise veg opp til den flottaste salen, det nemnde Kringsjå i femte høgda.

Den kalde betongen får òg ei motvekt i alle småromma som ein kan vitja på vegen opp: Fuglefjellet, Hula, Folkeverkstedet og alle sitjeplassane mellom desse romma – med varme fargar som oransje, brunt og grønt. Samtidig er stolane og borda spesialdesigna med mange fine detaljar. Her har kunstnarar og interiørarkitektar fått utfalde seg med eit raust budsjett. Og det nye Deichman har òg kosta på seg eigne rom med små kinosalar og ein 3D-modelleringsverkstad.

Heile byggverket er ein open struktur – liksom den nemnde flyplassen på Gardermoen. Eit spørsmål som då dukkar opp, er korleis støynivået vil bli, for i dei mange etasjane finst leikerom for born og spelerom med DJ-bord for ungdom. I tillegg skal Deichman drive med meir utstrekt utleigeverksemd enn tidlegare – for å kunne klare seg økonomisk. Vi får vone isoporlaga i taka i bygningen maktar ta unna det meste av støyen.

Ein rikdom av bøker

Arkitektane skal òg ha ros for det finurlege, omfattande systemet av bokhyller som dekkjer bygningen – mange på plassar der ein minst skulle vente det. Veggene ut mot byen er store vindaugo som slepper inn lys, så her har det ikkje vore mogeleg med boksamlingar.

Men også dette har gått på kostnad av visse ting. Det finst berre éin avskjerma lesesal – og den har berre kring 30 sitjeplassar. Og på spaserturen inne i bygningen opplever ein nok mange av romma som for småe – denne kjensla blir sterkare etter koronatida som vi no er inne i, då blir gjestetalet utvida til 3000.

Men atter er det rikdomen av bøker som veg opp for skavankane. I underetasjen og i høgdene oppetter finst det om lag 500.000 av vidt ulike kategoriar. Eg nemner eit døme: I toppetasjen finst ei avdeling med bøker om Oslo, og der er ein heil hyllevegg med berre gamle adressebøker frå hovudstaden. Sære greier, seier du. Ei gullgruve, vil byhistorikarar svara.

Eg vil til sist koma med eit tips til biblioteket. I inngangspartiet på mange kunstmuseum står det utslagbare krakkar som ein kan ta med seg på ferda frå avdeling til avdeling. Det same bør det nye Deichman tilby gjestene sine.

Ronny Spaans

Ronny Spaans er fyrsteamanuensis ved Nord universitet og fast skribent i Dag og Tid.