– Han smiler aldri, ikkje eingong til nybakt brød
Brunostskiva er erkenorsk.
Foto: Kyrre Lien / NTB scanpix
Slik lyder eit egyptisk ordtøke. Og dei som har smakt nybakt brød i Egypt, rett frå omnen på fortauet, veit verkeleg kva lykke er.
Sjølv vaks eg opp med brød frå Samvirkelaget, og tidleg på sekstitalet var brødhylla rett så avgrensa: Kneippbrød, Helkornbrød, Vita-Brød og det om mogleg enda traudigare Alminnelig Brød. Sistnemnde med ei tynn, seig skorpe, og innmaten var grå og stussleg. Det kunne liksom ikkje bli meir sovjetisk. Loff var for dei ville og galne, noko som vart bekrefta då Jan Erik Vold oppmoda folket om å grave ut loffestoffet med fingrane og ete det.
Brød var noko eg syntest var godt, men aldri fantastisk – det berre var der. Brødskiva med godt smør og brunost har uansett følgt meg trufast gjennom livet, og ho er vel noko av det mest ikoniske vi har i norsk mattradisjon. Kombinasjonen feitt, salt og søtt har seinare vorte så obskønt lønsam at alle sjokolade- og iskremprodusentar har lært seg formelen – det såkalla «bliss point». Tine veit kva dei gjer når dei lagar påkosta nostalgiske reklamefilmar der mormor gir gutungen ei skive nybakt brød med godt smør og brunost. Den skiva ligg djupt i vårt nasjonale DNA. Då den greske legen Fedon Lindberg stilte spørsmålsteikn ved nordmenns appetitt på poteter, brød og brunost, fekk han verkeleg på pelsen, med krigsoverskrifter i avisene og debattprogram i TV. Han hadde rørt ved det aller heilagaste.
Seinare har eg lært meg at brød kan vere det verkelege høgdepunktet i eit måltid. Ein fransk bagett rett frå handa til bakaren er blant verdas underverk, noko president Macron har teke heilt bokstaveleg og no legg fram i Unescos komité for verdsarv. Pass berre på å ete bagetten straks, og i god tid før klokka seks på ettermiddagen, for då er han så steinhard at du utan problem kan svimeslå ein gendarm med han. Franskmennene bør få Nobelprisen for å ha oppfunne tidsinnstilt kveitemjøl.
Utanom nokre stader i Asia et alle på jorda brød i ei eller anna form, og vi har gjort det i fleire tusen av år. I 2019 kan brød vere alt frå det ufatteleg storslagent velsmakande til det mest deprimerande meiningslause masseprodukt. I Lisboa kostar det billigaste brødet éin euro, og har så mykje tilsett gluten at munnen limar seg att ved fyrste bit. Ein skulle tru det vert bakt for at dei fattige skal halde kjeft. Vil du ha godt brød må du opne lommeboka på vidt gap, også her i Norge, der kvalitetsbrød kostar rundt femtilappen og meir. Det kan løne seg å gjere jobben sjølv. Det einaste problemet er at resultatet vert fleire klassar over sjølv dei dyraste brøda frå dei fancy bakarane. Det vert altfor vedunderleg spinnvilt hemningslaust godt. Så et du dobbelt så mykje, og vinninga går opp i spinninga. Men kva så? Må vi alle vere pietistar? Eg hugsar ein ungdomsven av meg som budde på gard. Då mora hans hadde bakt brød, var det ikkje snakk om at far og son i huset fekk kaste seg over den herleg duftande nybaksten. Nei, det gamle brødet skulle etast opp først!
Er det vanskeleg å bake verdas beste brød? Nei. Du treng ikkje eingong kna det. Eg skal like godt gi dykk løyndomen her. Førebuingane tek tre minutt: Bland 150 gram havregryn, 300 gram sikta speltmjøl og like mykje fint kveitemjøl, ei teskei tørrgjær og ei matskei salt (og ei raus klype tørka oregano for dei ville og galne) i ein stor bolle. Du kan sjølvsagt bruke andre slag mjøl. Rør det tørre saman, hell i 6 desiliter kaldt vann, rør saman til ein våt deig og la han stå i bollen, tildekt med plast, over natta. Etter 12 timar, tøm deigen ut på ei flate med litt mjøl. Legg ei leirgryte med lokk i vatn i eit kvarter og sett henne inn i kald omn, som stillest på 250 gradar. Vipp deigen over i gryta når omnen har nådd rett temperatur. Etter 35 minutt tek du av lokket og lar brødet steike eit kvarter til. Du kan òg bruke ei jerngryte med lokk.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
