JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kommentarar

Venstrepopulismen i høgrepopulismens tid

Når alle slags populistar – også dei som er demokratisk sinna – vert støytte ut av det gode selskapet, vert det få anstendige att.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Det Bernard-Henri Lévy er redd for å miste om EU-unionen ikkje vert ført vidare til ein føderal stat, er nettopp dei verdiane fleirtalet i Noreg ville verne ved å halde seg utanfor EU.

Det Bernard-Henri Lévy er redd for å miste om EU-unionen ikkje vert ført vidare til ein føderal stat, er nettopp dei verdiane fleirtalet i Noreg ville verne ved å halde seg utanfor EU.

Foto: Salvatore Di Nolfi / NTB scanpix

Det Bernard-Henri Lévy er redd for å miste om EU-unionen ikkje vert ført vidare til ein føderal stat, er nettopp dei verdiane fleirtalet i Noreg ville verne ved å halde seg utanfor EU.

Det Bernard-Henri Lévy er redd for å miste om EU-unionen ikkje vert ført vidare til ein føderal stat, er nettopp dei verdiane fleirtalet i Noreg ville verne ved å halde seg utanfor EU.

Foto: Salvatore Di Nolfi / NTB scanpix

5673
20190215
5673
20190215

For litt sidan sende ei gruppe europeiske intellektuelle ut eit opprop skrive av den franske kjendisen Bernard-Henri Lévy. Teksten, trykt blant anna i Aftenposten, «Europas hus står i brann», var eit politisk manifest som ville hindre populistisk siger ved EU-vala i mai. Bodskapen kan verka framand for oss som var med under folkerøystingane om EU i 1972 og 1994, då motstanden kom frå ein nett populistisk prega koalisjon med sterke innslag frå venstresida.

Sidan har «populisme» i Noreg vore folkeleg og demokratisk politikk: distrikt mot urbane sentra, vanlege menneske mot politiske og økonomiske elitar – men utan «sterke menn» og autoritært styre. Ein slik demokratisk populisme kan vise til Hans Nielsen Hauge, Henrik Wergeland og Arne Garborg som føregangsmenn.

Populisme på norsk

Ottar Brox nytta omgrepet «populisme» i bestseljaren Hva skjer i Nord-Norge? i 1966. Venstreradikalaren Hartvig Sætra skreiv i 1971 Populismen i norsk sosialisme, ei bok som vart litt av eit programskrift for oss som den gongen var på den anarkistiske venstresida. Rune Slagstads programutkast for SV frå 1979 ­– Sosialisme på norsk – var med si vekt på desentralisering og sivilsamfunn ein venstrepopulistisk konservatisme som ville setje grenser for teknologisk og økonomisk vekst på kapitalistiske premissar.

Nordmannen sjølv

Hovudinnslaget i denne venstrepopulismen er ideen om at samfunnsmakta skal liggje den jamne folkesetnaden nær og tene interessene til dei fleste, og at samfunnslivet skal berast av deltakinga til menneska i eit aktivt sivilsamfunn. Eit fritt skule- og universitetsvesen der skulane og universiteta er offentleg finansierte med eit offentleg juridisk rammeverk, men lokalt styrte, skal kunne kallast populistisk. Eit anna venstrepopulistisk kjenneteikn er høg grad av nasjonal suverenitet.

Det venstrepopulistiske mennesket er såleis meir eit handlande subjekt i eit overskodeleg fellesskap og mindre ei anonym brikke i eit usyneleg spel, redusert til flyttbar arbeidskraft, forført kunde og anonym klient.

Som ein høyrer, kan «venstrepopulisme» vere eit anna ord for det norske. Venstrepopulisten er nordmannen per se, for å uttrykkje det norske på latin. Noreg har hatt eit populistiske innslag i kultur og politikk i fleire hundreår.

Ei av årsakene til dette er at den moderne norske nasjonalismen vart forma av lausrivinga frå to sterkare makter, frå Danmark i 1814 og frå Sverige i 1905. Norsk nasjonalisme er antikolonial og postkolonial og sterkt prega av å utvikla ein eigen nasjonalidentitet. Nasjonalismen i Noreg vart demokratisk. Den norske nasjonalstaten vart ramme og vilkår for folkestyre, rettsstat og velferdssamfunn.

Går vi attende til Lévys manifest, ser vi at omgrep som «populisme», «nasjonal» og «identitet» vert knytte til høgreradikale, totalitære straumdrag. Ei utsegn som «vi lar alarmen gå mot sjelen og åndens brannstiftere» er retta mot høgrepopulistar som står for «forakt for intelligens og kultur», fremmar «eksplosjoner av fremmedfrykt og antisemittisme», vil gjenreise fascismen og utløyse nye krigar i Europa og eit nytt sivilisasjonssamanbrot, på linje med nazismen i 1933–1945.

Slikt kan ikkje knytast til Hans Nielsen Hauge, Henrik Wergeland eller Ottar Brox. Lévys høgrepopulisme manglar hovudinnslaget i venstrepopulismen, nemleg at menneska skal ha kontroll over sitt eige daglegliv.

Sterke menn

Høgrepopulismens «sterke mann» er den rake motsetnaden til venstrepopulismens anarkistiske sosialisme. Oppropet «Europas hus står i brann» er retta mot ein høgrepopulisme som gjennom demagogi og politisk forføring vil bringe ein ny elite til makta, men elles halde på det meste av det elitistiske politiske og nyliberale økonomiske systemet som får venstrepopulistane til å sjå raudt.

Det Bernard-Henri Lévy er redd for å miste om EU-unionen ikkje vert ført vidare til ein føderal stat, er nettopp dei verdiane fleirtalet i Noreg ville verne ved å halde seg utanfor EU, men som vi likevel mista mykje av gjennom EØS-avtalen.

I ein venstrepopulistisk norsk tradisjon er ikkje europeisk kultur det same som EU-byråkratiet. Norske venstrepopulistar har vore europearar sidan Wergeland vitja Paris i julirevolusjonens tid og Arne Garborg budde i den tyske avantgarde- og anarkistkolonien i Friedrichshagen utanfor Berlin i 1890-åra. Europa har hatt eit kulturelt tilvære i tusen år, kanskje to tusen eller meir, alt etter korleis ein reknar. Europa er ikkje noko EU har funne på.

Det passar godt for norsk identitet og norsk venstrepopulisme å vere open for kulturar på tvers av landegrenser og sivilisasjonar, fordi vektlegginga av sivilsamfunnet inneber deltaking i verda. Det inneber å vere mottakeleg for kulturelle impulsar på tvers av alle grenser, som når økopopulisten Sigmund Kvaløy Setreng var buddhist, forfattaren Ivar Mortensson-Egnund antroposof og folkehøgskulelæraren Ole Vig grundtvigianar.

Grenser

Men denne deltakinga som kulturelt må vere grenselaus, må politisk ha grenser, for politisk deltaking krev lokalt sjølvstyre og nasjonal identitet og suverenitet – nett det EU vil svekkje.

Trongen til sjølvråderett kjenneteiknar norsk historie og politisk kultur frå slutten av 1700-talet til i dag, og kan kallast eit grunndrag i norsk nasjonalidentitet. For å tale med Faust i Goethes drama: Ei av sjelene i brystet til nordmannen er venstrepopulist.

Kaj Skagen er forfattar og fast skribent i Dag og Tid.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

For litt sidan sende ei gruppe europeiske intellektuelle ut eit opprop skrive av den franske kjendisen Bernard-Henri Lévy. Teksten, trykt blant anna i Aftenposten, «Europas hus står i brann», var eit politisk manifest som ville hindre populistisk siger ved EU-vala i mai. Bodskapen kan verka framand for oss som var med under folkerøystingane om EU i 1972 og 1994, då motstanden kom frå ein nett populistisk prega koalisjon med sterke innslag frå venstresida.

Sidan har «populisme» i Noreg vore folkeleg og demokratisk politikk: distrikt mot urbane sentra, vanlege menneske mot politiske og økonomiske elitar – men utan «sterke menn» og autoritært styre. Ein slik demokratisk populisme kan vise til Hans Nielsen Hauge, Henrik Wergeland og Arne Garborg som føregangsmenn.

Populisme på norsk

Ottar Brox nytta omgrepet «populisme» i bestseljaren Hva skjer i Nord-Norge? i 1966. Venstreradikalaren Hartvig Sætra skreiv i 1971 Populismen i norsk sosialisme, ei bok som vart litt av eit programskrift for oss som den gongen var på den anarkistiske venstresida. Rune Slagstads programutkast for SV frå 1979 ­– Sosialisme på norsk – var med si vekt på desentralisering og sivilsamfunn ein venstrepopulistisk konservatisme som ville setje grenser for teknologisk og økonomisk vekst på kapitalistiske premissar.

Nordmannen sjølv

Hovudinnslaget i denne venstrepopulismen er ideen om at samfunnsmakta skal liggje den jamne folkesetnaden nær og tene interessene til dei fleste, og at samfunnslivet skal berast av deltakinga til menneska i eit aktivt sivilsamfunn. Eit fritt skule- og universitetsvesen der skulane og universiteta er offentleg finansierte med eit offentleg juridisk rammeverk, men lokalt styrte, skal kunne kallast populistisk. Eit anna venstrepopulistisk kjenneteikn er høg grad av nasjonal suverenitet.

Det venstrepopulistiske mennesket er såleis meir eit handlande subjekt i eit overskodeleg fellesskap og mindre ei anonym brikke i eit usyneleg spel, redusert til flyttbar arbeidskraft, forført kunde og anonym klient.

Som ein høyrer, kan «venstrepopulisme» vere eit anna ord for det norske. Venstrepopulisten er nordmannen per se, for å uttrykkje det norske på latin. Noreg har hatt eit populistiske innslag i kultur og politikk i fleire hundreår.

Ei av årsakene til dette er at den moderne norske nasjonalismen vart forma av lausrivinga frå to sterkare makter, frå Danmark i 1814 og frå Sverige i 1905. Norsk nasjonalisme er antikolonial og postkolonial og sterkt prega av å utvikla ein eigen nasjonalidentitet. Nasjonalismen i Noreg vart demokratisk. Den norske nasjonalstaten vart ramme og vilkår for folkestyre, rettsstat og velferdssamfunn.

Går vi attende til Lévys manifest, ser vi at omgrep som «populisme», «nasjonal» og «identitet» vert knytte til høgreradikale, totalitære straumdrag. Ei utsegn som «vi lar alarmen gå mot sjelen og åndens brannstiftere» er retta mot høgrepopulistar som står for «forakt for intelligens og kultur», fremmar «eksplosjoner av fremmedfrykt og antisemittisme», vil gjenreise fascismen og utløyse nye krigar i Europa og eit nytt sivilisasjonssamanbrot, på linje med nazismen i 1933–1945.

Slikt kan ikkje knytast til Hans Nielsen Hauge, Henrik Wergeland eller Ottar Brox. Lévys høgrepopulisme manglar hovudinnslaget i venstrepopulismen, nemleg at menneska skal ha kontroll over sitt eige daglegliv.

Sterke menn

Høgrepopulismens «sterke mann» er den rake motsetnaden til venstrepopulismens anarkistiske sosialisme. Oppropet «Europas hus står i brann» er retta mot ein høgrepopulisme som gjennom demagogi og politisk forføring vil bringe ein ny elite til makta, men elles halde på det meste av det elitistiske politiske og nyliberale økonomiske systemet som får venstrepopulistane til å sjå raudt.

Det Bernard-Henri Lévy er redd for å miste om EU-unionen ikkje vert ført vidare til ein føderal stat, er nettopp dei verdiane fleirtalet i Noreg ville verne ved å halde seg utanfor EU, men som vi likevel mista mykje av gjennom EØS-avtalen.

I ein venstrepopulistisk norsk tradisjon er ikkje europeisk kultur det same som EU-byråkratiet. Norske venstrepopulistar har vore europearar sidan Wergeland vitja Paris i julirevolusjonens tid og Arne Garborg budde i den tyske avantgarde- og anarkistkolonien i Friedrichshagen utanfor Berlin i 1890-åra. Europa har hatt eit kulturelt tilvære i tusen år, kanskje to tusen eller meir, alt etter korleis ein reknar. Europa er ikkje noko EU har funne på.

Det passar godt for norsk identitet og norsk venstrepopulisme å vere open for kulturar på tvers av landegrenser og sivilisasjonar, fordi vektlegginga av sivilsamfunnet inneber deltaking i verda. Det inneber å vere mottakeleg for kulturelle impulsar på tvers av alle grenser, som når økopopulisten Sigmund Kvaløy Setreng var buddhist, forfattaren Ivar Mortensson-Egnund antroposof og folkehøgskulelæraren Ole Vig grundtvigianar.

Grenser

Men denne deltakinga som kulturelt må vere grenselaus, må politisk ha grenser, for politisk deltaking krev lokalt sjølvstyre og nasjonal identitet og suverenitet – nett det EU vil svekkje.

Trongen til sjølvråderett kjenneteiknar norsk historie og politisk kultur frå slutten av 1700-talet til i dag, og kan kallast eit grunndrag i norsk nasjonalidentitet. For å tale med Faust i Goethes drama: Ei av sjelene i brystet til nordmannen er venstrepopulist.

Kaj Skagen er forfattar og fast skribent i Dag og Tid.

Ein slik demokratisk populisme kan vise til

Hans Nielsen Hauge, Henrik Wergeland

og Arne Garborg som føregangsmenn.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Foto: Pxhere.com

Frå matfatetKunnskap

Olivenolje

Jomfruer veit visst ikkje alltid å ta seg betalt.

Siri Helle
Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Foto: Pxhere.com

Frå matfatetKunnskap

Olivenolje

Jomfruer veit visst ikkje alltid å ta seg betalt.

Siri Helle

Foto: Paal Audestad

BokMeldingar

Ho som får ting til å skje

I Jægtnes’ fantasifulle soge går fakta og fiksjon opp i ein medrivande heilskap.

Hilde Vesaas

Foto: Paal Audestad

BokMeldingar

Ho som får ting til å skje

I Jægtnes’ fantasifulle soge går fakta og fiksjon opp i ein medrivande heilskap.

Hilde Vesaas

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis