Så fekk verda ein klimaavtale i 2018 òg. Same år vi fekk rapporten som syner at 2 grader global oppvarming gjev monaleg høgare risiko for alvorlege økosystemkonsekvensar enn 1,5 grader global oppvarming, skal vi juble over å ha fått eit regelverk for ein avtale med mål om å avgrense global oppvarming til 2 grader.

Ja, det er enno ein «nedenfra og opp-avtale», ifylgje klima- og miljøminister Ola Elvestuen på Søndagsrevyen førre veke. Mon det.

Avtalane

For kva er eigentleg Paris-avtalen? Kva vart dei samde om i Katowice i Polen i førre veke? Både Aftenposten og nrk.no har publisert artiklar med titlar som «Seks viktige ting å vite» og «Dette ble de enige om». Men kva står det eigentleg i artiklane, og kva står det i avtalane?

«Regelverket tar for seg hvordan land skal overvåke egne utslipp, og det regulerer hvordan utslippskuttene skal gjennomføres», skriv Aftenposten. Utan å gå inn på korleis utsleppskutt skal gjennomførast, eller korleis land skal overvake eigne utslepp.

Det er ikkje så rart. Ein må nesten vere klimabyråkrat på fulltid for å ha tid til å sette seg inn i skilnaden på Clean Development Mechanism (CDM) i Kyoto-protokollen og dei nye marknadsmekanismane i artikkel 6.4 i Paris-avtalen. Kvifor i alle dagar er det viktig for å hindre dobbeltføring av utsleppsreduksjonar at det står «corresponding adjustments» 43 gonger i avtaleutkastet? Og kva får det å seie når ein uansett ikkje har vorte samde om kva ein skal gjere med utslepp som ikkje er del av nasjonale utsleppstal?

Kvotekrangel

For snart 17 år sidan – på Natur og Ungdoms landsmøte i 2002 – sat eg øvst i ein ribbevegg i ein gymsal og åt papir. I frustrasjon. Landsmøtet diskuterte om miljøorganisasjonen skulle vere for eller mot den nye mekanismen med kjøp og sal av klimakvotar som var komen inn i tingingane kring Kyoto-avtalen. Diskusjonen var alt anna enn opplyst og god.

Det var snakk om treplanting og kjøp av skog og jord og bygging av fornybar energi, og kva skulle kvotane koste, og kven skulle kunne kjøpe dei, og kven veit om dette eigentleg ville fungere?

Tilhengarane såg moglegheitene, motstandarane smotthola: Her er det mogleg å redusere utslepp, men her det er òg mogleg å tene pengar på å late som ein gjer det. Di meir komplisert det vert, di fleire vert smotthola, og di færre heng med på løysingane.

Verdas største problem

Og dette er kanskje hovudproblemet: Det er vanskeleg å tru at ein stoggar global oppvarming med ein klimaavtale som 99 prosent av verda ikkje skjønar noko av.

Kvifor ikkje? Fordi klimaproblemet er verdas største «høna og egget-problem». Ikkje kven som kom fyrst, kanskje, men kven som sit med ansvaret. Og ikkje minst kven som skal byrje. Hjelper det at eg lèt vere å fly, når styresmaktene tillèt at olje blir pumpa opp i uendelege mengder, eller kan eg pålegge styresmaktene å endre noko om eg ikkje endrar meg sjølv?

Svaret er sjølvsagt ja takk, begge delar. Alle må bidra, men då må vi skjøne kva vi bidreg til. Dei små personlege tiltaka må henge saman med dei store strukturelle. Vi må alle kjenne oss som ein del av løysinga. Det gjer vi ikkje om løysinga er så komplisert, så teknisk, politisk, økonomisk og byråkratisk innsausa i mekanismar og modellar og ambisjonar og ikkje minst unnatak, at brorparten av oss ikkje har nokon som helst føresetnad for å skjøne korleis ho fungerer.

Dette har nokon sagt før meg. Greta Thunberg, den 15 år gamle svenske skulestreikaren, hadde heilt rett då ho i førre veke sa til klimatingarane at «inntil de byrjar å fokusere på kva som trengst å gjerast, heller enn kva som er politisk mogleg, er det ikkje noko håp». Talen har gått verda rundt, og det er ikkje rart: Vi vaksne elskar å sjå unge engasjere seg. Stå for noko. Våge.

Men talen til Thunberg er ikkje nokon kosetale. Eg vonar Thunberg meiner alvor når ho seier at ho ikkje bryr seg om å vere populær. Ho har i alle høve skjøna noko når ho seier ho ikkje vil fylgje råd om å utdanne seg til klimaforskar – for vi treng ikkje forske, vi veit kva vi må gjere.

Ja, vi veit det. Men det vil ikkje seie at det er enkelt. Å dra i naudbremsen, slik Thunberg ber oss gjere – å stogge utviklinga – kan hevdast å vere umenneskeleg vanskeleg. Mennesket vil alltid framover, vi vil ha meir, større, rikare, og vi vil i alle høve ha litt meir enn naboen.

Leverer ikkje

Internasjonalt samarbeid er naudsynt for å løyse klimaproblemet, seier Ola Elvestuen, og det har han sjølvsagt rett i. Men enno har ikkje internasjonalt samarbeid levert. Ikkje nok. Ikkje i Paris, ikkje i Katowice. Det er ikkje lett å tru at det kan gå. At internasjonale klimatingingar nokon gong vil gje oss eit regelverk som gjer at vi reduserer klimagassutsleppa med 45 prosent innan 2030, meiner eg.

Thunberg lanserte ei alternativ løysing: «Dersom det er så umogleg å finne løysingar innanfor systemet, er det kanskje systemet vi burde forandre.» Som alternativ er det stort, laust og ullent, men kanskje er det likevel enklare å skape noko nytt enn berre å stogge noko eksisterande?

Systemkritikken er i alle høve eit naudsynt korrektiv til dagens mislukka klimapolitikk. Og motstanden vert kreativ ved å syne fram alternativ. Difor må vi halde fram med å vere den endringa vi vil sjå i verda. Kor mykje klisjé det enn er, og kor lite det enn vert verdsett av klimatingarar i Katowice, trur eg det er slik vi best held på håpet. Slik, og med Greta Thunberg.

Siri Helle er journalist og fast skribent i Dag og Tid.