Har du planlagt kva du skal seie til «bunadspolitiet» om du treffer dei på nasjonaldagen? Ifylgje reklamekampanjen som Coop Obs har for festdrakter til 17. mai, bør du det. Du bør ha svaret klart, og det riktige svaret er på dialekt, om vi skal tru reklamefilmen: Du skal seie at «dette er ei drakt som eg heve arva etter tipp-tipp-oldefaren min som hang på veggen i eit hodn». Det som ikkje er så viktig, er om svaret er sant, for du skal bruke det sjølv om du, som guten i reklamefilmen, er frå Jessheim og har på deg ei festdrakt mor di har kjøpt til kring 500 kroner på Coop Obs.

Det er sjeldan eg vert provosert av bunadsprat. Ja, eg trur knappast det er noko ved 17. mai som har løyst ut ei einaste kjensle hjå meg. Før no. Før Coop Obs-reklamen for festdraktene, som ifylgje dei sjølve er både smarte, fine og rimelege. Dessutan gjer det ikkje noko om du søler is og ketsjup på skjorta, for ho er ikkje dyr og noko du treng å vere redd for.

Men no, altså, slår det inn. For det de driv med, Coop Obs, er feilslått politisk korrekt antisnobberi. Unødvendig og provoserande snobberi.

Stoltheit, ikkje sjalusi

Å tru at du er meir verd enn nokon frå Jessheim fordi du kjem frå Sogn og har dialekt og ein bunad nokon har teke seg bryet med å skape frå dei gamle folkedraktene, er sjølvsagt snobbete, det òg. Men eg har enno til gode å sjå at nokon synest dei er meir verde fordi dei snakkar dialekt. Derimot er dei stolte over det, både over seg sjølve og området dei kjem frå, og kanskje til og med over å vere del av ein tradisjon. Men det, mitt kjære daglegvaresamvirke, er noko heilt anna.

Ein ny ferdigsydd bunad kostar frå 20.000 kroner og oppover. Det er mange pengar. Om lag 4000 fleire kroner enn Sandvika Storsenter i Bærum meinte ein kunne bruke på ei skuleveske i fjor – då dei i eit innlegg på inspirasjonsbloggen sin synte ei Mulberry-veske til 16.700 kroner som døme på skuleveske til unge kvinner som ikkje vil bruke ryggsekk.

Det vart litt merksemd av det, og det er ikkje så rart. Det verkar litt snobbete. På same måte er det ikkje så rart at vi som er vane med å handle kjolar til 300 kroner, reagerer når dei med eitt skal koste hundre gongar meir. Men kva er det vi betalar for? Om vi kjøper ei Mulberry-veske til 16.700 kroner, kostar det framleis berre eit par hundrelappar å produsere ho på ein fabrikk, truleg i Asia ein stad. Det same er tilfellet for festdraktene på Coop.

Samstundes tek det kring 230 timar å lage ei brodert linskjorte til ein sunnfjordbunad. Skulle dei som syr, fått timepris, ville skjorta kosta over 100.000 kroner. Det er det sjølvsagt ingen som kan betale, verken vi eller dei kan vente oss det, og slik har bunaden på eit vis gått ut på dato. Han og arbeidsmengda bak han høver ikkje inn i kostnadsnivået i det moderne, rike Noreg. At timeprisen til norske bunadbroderarar nesten kan jamførast med sweatshoparbeidarar i Asia, er eit paradoks.

Så kvifor går vi med han då? Kvifor eig 70 prosent av norske kvinner bunad? Kvifor vert det stadig meir populært blant menn? Truleg fordi vi, kor rasjonelle og kostnadsmedvitne vi enn vert, framleis set pris på den urasjonelle og umålbare kvaliteten av at noko er ekte. At det høyrer til ein stad. Kor flyttbare vi enn vert, ynskjer vi framleis å høyre til. Lik det eller ikkje, men fleirtalet av menneske finn litt ekstra glede i at noko ikkje er ein kopi eller ei billeg etterlikning, men tvert om heilt ekte.

Ja, sjølv bakom den billege latterleggjeringa til Coop, ligg eit ynske om røter. Ekte røter. Om å høyre med i eit fellesskap. Og sjølvsagt skal festdraktene få vere med i det fellesskapet – om det no er nasjonaldag eller bursdag.

Løn for strevet

Så, på tampen, i det pølse- og iskvoten er full, grautgryta tom og talen gløymd, og sidan dette no er ein dag for å sjå Noreg som heilskap, både i det store og det små: Kva type klede er det vi treng meir av? Er det billege klede vi ikkje bryr oss om vi sølar på, kastar når dei vert for små, og ikkje treng å tenke på kostnaden ved?

Eller er det det at noko faktisk må jobbast litt for, sparast litt til – og når ein då fyrst har fått han, bunaden, altså, tek ein skikkeleg vare på han. Då legg ein ut og tek inn livvidde, byter knappar og hekte og leverer ketsjupflekken til reins. Og tenke seg til, slik kan ein få eitt plagg til å vare i fleire generasjonar. Slik kan ein gje eit plagg verdi. Kanskje til og med utover det ein i utgangspunktet syntest var litt mange kroner og øre.

Det er ikkje noko gale i å ynskje seg bunad. Ikkje noko gale i å kjøpe seg ei festdrakt medan ein ventar. Galskapen byrjar når den eine rakkar ned på den andre. Bunadsfolket har skjøna dette. Det såkalla «bunadspolitiet» går ikkje til åtak på festdrakter lenger. Men dei held med rette fast på at ei festdrakt aldri vert det same som ein stadbunden bunad. Kanskje er det noko vi kan bruke 17. mai til å trene oss på – å akseptere at vi er forskjellige.

Vi skal vere stolte over at bunaden ser ut til å overleve, ja, til og med blomstre og trivast, trass i at han er dyr. Billege poeng har vi nok av resten av året.

Siri Helle er journalist og fast
skribent i Dag og Tid.