¿ Kommunisten som feira lidenskapen
Torborg Nedreaas’ roman Av måneskinn gror det ingenting har utløyst ein litteraturdebatt med stigande temperatur.
Forfattaren Torborg Nedreaas (1906–1987) fotografert ved skrivemaskina i heimen sin på Nesodden i 1958.
Foto: Aage Storløkken / Aktuell / NTB
Lytt til artikkelen:
I bystyret i Bergen tok i sommar Sofie Marhaug frå Raudt til orde for å reise ein statue av den bergenske forfattaren Torborg Nedreaas og å kalle opp plassen utanfor folkebiblioteket i byen etter henne. Men i artikkelen «Kjærlighetstortur» i Morgenbladet 31. juli 2020 reiv den internasjonalt kjende litteraturvitaren Toril Moi ned denne statuen før han var sett opp. Kort fortalt meinte Moi at tendensen i Nedreaas-romanen Av måneskinn gror det ingenting lett kan sameinast med «alskens religiøse og patriarkalske pro-natalistiske holdninger». Tilspissa meinte ho at romanen understøtta kvinneundertrykkjande ideologi.
Det har utløyst ein litteraturdebatt med stigande temperatur. Litteraturprofessoren Per Buvik skreiv – etter mi meinig med rette – at «denne typen lesning minner (...) grunnleggende om en del såkalte ’marxistiske’ lesninger» frå 1970-åra. Det førebelse høgdepunktet vart nådd i eit slagferdig og lidenskapeleg innlegg i Bokvennen Litterære Avis av Grethe Fatima Syéd, leiar i Torborg Nedreaas-selskapet, som oppmoda alle til å lese romanen «med annet fokus enn den evig forterpede kvinneundertrykkelsen enkelte feminister elsker å kjæle med». Kva er det med denne Nedreaas-romanen som 73 år etter utgjevinga i 1947 enno vekkjer så sterke kjensler?
Det fyrste tabubrotet
I to artiklar i debatten har litteraturvitaren Irene Iversen, som skriv på biografien om Torborg Nedreaas, gjeve nokre av nøklane til å svara på dette. Av måneskinn gror det ingenting inneheld så sterke abortskildringar at Aschehoug forlag nesten ikkje ville gje ut boka. Fleire av Nedreaas’ vener mellom radikale litteraturkritikarar og forfattarar vart bedne om å lesa manuskriptet og tvilte på om det kunne vere rett å gje ut ein så «rå» historie.
Ein skulle tru at vi er meir hardhuda no, men sjølv trur eg det er lenge sidan ein litterær tekst har skaka meg meir enn sluttscenene i Av måneskinn gror det ingenting, der den unge kvinna lemlestar seg sjølv med strikkepinnar og i kyrkja under orgelspelet blør ut eit foster, som ho samlar opp i eit tørkle og grev ned på den mørke kyrkjegarden etterpå. Det er truleg ein av dei sterkaste romansluttane i norsk litteratur, og det er sterkt enno, av di abort stadig er eit tabuemne, berre på motsett vis av for hundre år sidan, då handlinga går føre seg.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
