No skjer det noko i Ungarn. I desember marsjerte fleire tusen ungararar mot statsminister Viktor Orbáns «slavelov». Dei fleste var vanlege arbeidsfolk som til no ikkje har reagert særleg kraftig på Orbáns systematiske utholing av det ungarske demokratiet sidan han kom til makta i 2010. Men no – av di Orbán ville gje arbeidsgjevarane retten til å krevja opp til 400 timar overtid – hadde dei fått nok, og dei gjekk i demonstrasjonstog. Kva er i ferd med å skje? Er det slik at berre økonomiske kår kan få ungararane til å forsvara demokratiet?

I dette ligg det ein serie paradoks. Jan Puhl, som er Aust-Europa-redaktør i Der Spiegel, gjev oss ein innsiktsfull analyse. Dei austeuropeiske landa merkar no følgjene av sin eigen politisk fastlagde immigrasjonspolitikk. Samstundes er det openbert kor ideologisk islamofobisk denne politikken er.

Eit innvandringsland

Ikkje noko anna industriland tek inn så mange arbeidsinnvandrarar som Polen. Landet som i 2015 nekta nokre tusen flyktningar frå bomberegn og liding i Syria å finna ein heim der, har tillate 670.000 gjestearbeidarar opphald i 2016, fleire enn USA. Dei fleste som kjem over grensene, er ukrainarar og kviterussarar. Dei er sesongarbeidarar; dei jobbar i landbruket, er murarar, tenestegjer i helsevesenet, er kokkar og står ved samlebanda.

Dette paradokset gjeld ikkje berre Polen. Alle dei austeuropeiske landa har vegra seg mot å ta imot flyktningar frå ikkje-europeiske land. Visegrad-landa, det vil seia Polen, Ungarn, Tsjekkia og Slovakia, har heller ikkje villa retta seg etter byrdefordelingsvedtaket i EU som skulle fordela flyktningane. Men takk vera EU veks økonomien deira, og med det trongen for viljuge hender.

Det økonomiske underet

Sidan Visegrad-landa slutta seg til EU i 2004, har økonomien deira vakse merkbart. Puhl rapporterer at nesten halvparten av dei polske arbeidsgjevarane klagar over at dei ikkje får arbeidsfolk nok. Resultatet av etterspurnadspresset er at lønene stig med 10 prosent i året. Dermed misser desse landa konkurranseføremonar innanfor fellesmarknaden. Meir enn 2 millionar ukrainarar og kviterussarar arbeider i Polen, fleire hundre tusen i dei andre Visegrad-landa. Når lønene stig, er det difor fare for at mange investorar frå utlandet vil draga seg attende i møte med minskande profittutbytte.

Konkurranse

Arbeidsinnvandrarane i Polen kan samanliknast med polakkane i Tyskland og Storbritannia: Dei tek over dei dårlegast lønte jobbane. Det er no teikn til at det er aukande konkurranse om fagarbeidarane frå grannelanda til Visegrad-statane og mellom desse landa sjølve. Dei som starta som sesongarbeidarar, er ikkje lenger sesongarbeidarar – lite tyder på at dei vil venda attende til Ukraina eller Kviterussland. I 2020 kan sjølv Tyskland koma til å lokka fagarbeidarar frå ikkje-EU-land med arbeidslovnader. Så sterkt er ynsket om kvalifisert arbeidskraft.

Då kan det lett bli slik at andre land etter kvart vert meir tiltrekkjande enn Polen for dei som kjem frå grannelanda til Visegrad-landa. Mange arbeidsmigrantar reiser vidare vestover til andre EU-land. Dette er den globale økonomien i klårtekst.

Treng kompetanse

Og no står paradoksa i kø. Polen treng utdanna arbeidskraft og legg no til rette for å auka kompetansen til innvandrarane ved å tilby kurs og så bortetter. For ikkje lenge sidan sleppte ein statssekretær for arbeidskraft katta or sekken i Warszawa: Han vedgjekk at velstanden i landet var avhengig av immigrantarbeidarar.

Samstundes les vi i Der Spiegel at den polske regjeringa diskret har vendt seg til India, Filippinane og Nepal for arbeidskraft, men akk, det vert ikkje lett, det heller, for gallupundersøkingar syner at folk er meir kritiske til utlendingar no enn dei var i 2015.

Trustilhøve har heilt klårt spela ei rolle. Det kan likevel ikkje stikkast under stol at syriske flyktningar har vorte opplevde som vanskelegare å integrera og å gi kompetanse som passar til arbeidslivet i Visegrad-landa.

Men å ta imot flyktningar er eit menneskerettsspørsmål, der har dei austeuropeiske landa eit like stort ansvar som dei vesteuropeiske landa.

Gryande kleptokrati

Det er semje blant observatørar om at Orbáns rike likner meir eit personleg kleptokrati for statsministeren og venene hans enn dei andre Visegrad-statane. Personlege økonomiske interesser gjer at vanten på arbeidskraft blir meir kritisk der; suget etter folk treffer interessene til eliten meir direkte enn i dei andre landa.

Orbáns «slavelov» er forklarleg i dette perspektivet. Marx ville ha kalla det profittratens fallande tendens. Det gjeld å pressa meir saft ut or folket. Difor lova, og difor dei kraftigaste demonstrasjonane sidan Orbán tok makta i 2010.

Politisk kan dette bli nokså problematisk for Orbán og hans populistiske sjølvrepresentasjon, for er det ikkje nett slike politikarar som ikler seg rolla som det heile og reine folkets trygge mur mot immigrasjon og utlendingar? Globalisering fungerer ikkje utan innvandring. Ein kan ikkje bruka EU-midlar for å auka innpass på verdsmarknaden og samstundes lukka nasjonen.

Bernt Hagtvet er professor i statsvitskap ved Universitetet i Oslo og Høyskolen Christiania og fast skribent i Dag og Tid.