Lytt til artikkelen:

Kommentar

Jon Hustad

jon@dagogtid.no

Ja, det er ein skandale, det som har skjedd med dei uskuldig dømde trygdemottakarane. Det er òg trist at vi har ein ukunnig stat. Når det er sagt: Det er slik at dei fleste av oss nordmenn har visst at når du får sjukepengar, arbeidsløysetrygd eller arbeidsavklaringspengar, det som før vart kalla mellombels uføretrygd, så kan – eller kunne – du etter norsk lovverk ikkje opphalda deg i utlandet. Det har vore hovudregelen, anten han var feil eller ikkje.

Mange av oss hugsar den såkalla Roger Ingebrigtsen-saka frå 2012. Lækjaren sende han til utlandet for at han skulle koma unna presset frå media. Fleire reagerte då, for dei fleste av oss meinte å vita at vi ikkje kunne reisa til utlandet når vi var sjukmelde. Orsakinga var visstnok at det var den einaste måten han kunne koma seg unna det som gjorde han sjuk.

I den tida skreiv eg mykje om trygdeeksport og arbeidde med ei bok om velferdsstaten. Eg byrja å ringja departementet og peika på at når ein polakk vart sjukemeld heime i Polen medan han arbeida i Noreg, hadde han rett til å verta verande der til ein vart frisk. Ja, stadfesta byråkratane, det er rett. Men, meinte dei òg å vita, det galdt ikkje om ein vart sjukemeld medan ein var i Noreg. Då måtte ein vera i Noreg. Eg tykte det var ulogisk etter EØS-retten. Nær alle visste då at det var fri flyt av menneske innanfor EØS.

Brochmann

Eg visste det meir spesifikt av di eg hadde lese den fyrste innvandringsrekneskapen i regi av det såkalla Brochmann-utvalet. Dei var krystallklare: «Etter artikkel 10 i forordningen skal ikke bare personer likebehandles, men også territorier. En ytelse kan ‘(...) ikke reduseres, endres, suspenderes, bortfalle eller beslaglegges (...)’ av den grunn at den berettigete er bosatt på en annen medlemsstats territorium. Hvis norsk lovgivning for eksempel hadde bestemt at uførepensjon skulle reguleres ut fra levekostnadene i bostedslandet, ville det vært i strid med forordningen å anvende bestemmelsen innenfor EØS.»

Men byråkratiet og regjeringa stod på sitt. I mars 2013 sa Efta-domstolen at Noreg måtte betala svensken Stig Arne Jonsson norsk arbeidsløysetrygd etter at han gjekk arbeidslaus i eitt år i 2008. Domen fekk ein del merksemd sidan det var den norske staten som hadde anka ein dom frå Trygderetten, som hadde kome til det same som Efta-domstolen. Johnson var såkalla grensearbeidar, han pendla frå Sverige medan han arbeidde i Noreg, men budde i Sverige då han ville ha trygd. Den 2. mai same året gav den norske regjeringa etter og sa at dei ikkje ville anka domen. «Dette betyr ikke at det nå er fritt fram for å motta norske dagpenger i utlandet», sa arbeidsminister Anniken Huitfeldt i ei pressemelding. Det var ei merkeleg utsegn frå Huitfeldt. Det var fritt fram.

Feil frå Frp-ar

Den manglande kompetansen var ikkje avgrensa til den raudgrøne regjeringa. VG hevda i 2013 at ein etter tre år i Noreg hadde full rett til uføretrygd sjølv om ein var polakk. Då skreiv statssekretær i Arbeidsdepartementet Torkil Åmland (Frp) dette i VG: «VG overser at det ikke er mulig å få full ytelse allerede etter 3 års arbeid i Norge. Det kreves hele 40 år for å få full opptjening. Personer som har kortere opptjening enn 40 år får en forholdsmessig avkortet pensjon. For å holde oss til VGs eksempel vil arbeidsinnvandreren med 3 års opptjening ikke ha rett på 300 000 kroner i årlig pensjon, men kun på 3/40 av dette, altså kr 22.500.»

Då sende eg e-post til departementet. Eg peika på at det var rett at ein måtte ha 40 års opptening, men at dette var ei teoretisk opptening. Om ein på trygdetidspunktet hadde 37 år att til ein vart 67, hadde ein rett til full uføretrygd. Det var altså tidspunktet frå ein kom til Noreg og fram til pensjonsalderen som var avgjerande. Om det ikkje var slik, kunne ikkje eingong unge nordmenn få full uføretrygd. Etter ei tid vedgjekk departementet til meg at Åmland tok feil. Dei kom rett nok ikkje med ei retting i VG.

Vi kan gjera noko

EØS seier at nasjonaliteten ikkje er avgjerande. Det har vi visst sidan 1994. Men det igjen inneber ikkje at vi ikkje kan gjera noko for å hindra trygdeeksport, som truleg er grunnen til at Noreg har halde seg med feil lovverk. Det EØS krev av oss, er at vi handsamar alle likt. I Nederland er så godt som alt av ytingar til folk i arbeid finansiert av verksemda ein er tilsett i. I Nederland er ein i utgangpunktet pliktig til å vera heime når ein får ytinga. Inspektørar kjem på ikkje-varsla inspeksjon. EU seier det er greitt.

Noreg har rett nok universelle ytingar som gjev oss ein del problem. Får ein nordmann noko frå staten, skal arbeidsinnvandraren få det same. Men det er ingenting i vegen for at vi kan krevja at ein person som i utgangspunktet får mellombelse ytingar, skal vera på ei fast adresse for inspeksjon medan han eller ho får ytingar. Vi kan òg til dømes krevja at ein som er sjukemeld, så sant personen kan flytta på seg, møter opp til ein norsk Nav-lækjar ein gong i veka eller i månaden.

Igjen: Det EU krev, er likskap for lova. Ingebrigtsen hadde etter EØS-retten fridom til å reisa til utlandet. Men vi kunne hatt ein regel som sa at han måtte sjekkast av ein Nav-lækjar i Tromsø kvar onsdag.

Jon Hustad er journalist i
Dag og Tid.