Lytt til artikkelen:

Siri Helle

siri@dagogtid.no

Seint i oktober i fjor kjøpte sambuaren min Asle og eg eit hus. Ikkje kva som helst slags hus heller, og fyrst og fremst ikkje på kva som helst slags stad. For huset var fleire hundre år gamalt, og bygda det ligg i, heiter Holmedal og er bygda eg vaks opp i.

Midt i november overtok vi huset, og vi flytta straks inn. Eg har altså flytta heim, vorte del av dei statistiske heimflyttarane, tatt det tilsynelatande store, skumle og/eller etterlengta steget å flytte frå eit kanskje lite, men urbant bysentrum i Florø til ei bygd med berre eit fåtals hundre innbyggjarar spreidde utover nordsida av ein fjord (Dalsfjorden) og utan ein einaste butikk, men med nok av folk som kan tru dei veit kven eg er, basert på kven eg ein gong var.

At eg enda opp i heimbygda mi, var likevel langt frå eit resultat av lang, nostalgisk lengt eller grundig planlegging. Det var rett og slett ei temmeleg kjapp avgjersle: ein praktisk konsekvens av ein jobbsjanse for Asle, og at det dukka opp eit hus vi hadde råd til, med ein god del kvalitetar vi sette pris på.

Sjølve bustadhuset er 120 kvadratmeter over to etasjar, pluss uinnreidd kjellar. Minst like forlokkande var 170 kvadratmeter uthus, innehaldande alt frå ei nesten ferdig innreidd, men enno ubrukt kjøttørke, til eit lafta stabbur, ein diger steinpeis, vedbod, ein garasje og eit rom som berre bad om å verte innreidd som snikkarverkstad. Med hus og heim, bærbuskar og moseplen er tomta 1,8 mål stor. For alt dette gav vi 700.000 kroner.

For ein slik pris må jo huset ha vore eit vrak, fullstendig ubueleg eller i det minste eit komplett renoveringsprosjekt? Langt derifrå. Ein eigedomsmeklar kunne nok å ha funne på å bruke ord som «oppgraderingsbehov», «mangler dagens standard», «oppussingsprosjekt» eller liknande, men sanninga var at det var så å seie ingenting praktisk i vegen for å flytte rett inn slik det var.

Berre éin ting måtte gjerast noko med om heile huset skulle brukast: Bjelkane i taket i stova, som altså var bjelkane i golvet i rommet over, var rotne. For å vere på den sikre sida hadde førre eigar sikra loftsrommet med to svære limtredragarar som stiva av på langs.

Det var ikkje noko problem for han: Nett dette rommet har aldri vore innreidd. Her er tømmerveggane synlege, og berre halve golvet var lagt på det altså rotne og utskiftingsklare bjelkelaget. Men vi ville ta rommet der oppe i bruk. Eit soverom og ein bitte liten ark som helst skal bli mitt heimekontor, er for lite når ein har mine og dine barn og barnebarn og slekt og vener ein vil ha på besøk. Det fyrste vi gav oss i kast med, var altså å rive stovetaket.

På dette punktet i historia må det nemnast at Asle er tømrar av yrke, og at eg synest det er moro å hjelpe til og gjerne vil lære. Altså planlegg vi å gjere arbeidet på huset sjølv. Kor mykje det til slutt skulle verte, trur eg vi no når det nærmar seg ettertid, skal vere glade vi ikkje visste før vi byrja.

For jau då, det balla på seg. Når vi stod der, i stova som no strekte seg heilt opp til mønet, og såg på dei flotte, gamle tømmerveggane der oppe og det brungrå, tunge åttitalsfurupanelet her nede, fekk vi lyst å byrje å rive. Hente fram tøft, gamalt tømmer, pusse fram liv og årringar, olje det blankt og glinsande. Vi reiv panelet.

Så såg vi på golvet, som på dei fem metrane frå ytterveggen til innerveggen der pipa og brannmuren sit, halla åtte–ni centimeter. Truleg ikkje fare for kollaps med det første, men kanskje lettare å ta no enn seinare?

Vi reiv opp golvet. Fyrst linoleumen og avrettingsplatene under (med tusen små spikrar), så det nyaste furugolvet, deretter det gamle undergolvet med hol etter svære naglar og med breie bord som skråa slik at ein kunne sjå at dei kom frå same stammen – og heilt ned til bjelkelaget. Det lét vi stå. Så byrja vi å bygge opp att.

Opp kom nye bjelkar: Vi vil ha store bjelkar som er synlege i stova nede. Men stova er stor – nærare seks meter lang, og slike lengder er ikkje å få tak i dei dimensjonane vi ynskjer oss. Løysinga vert å lime og skru to standard 2x8-toms bjelkar saman og kle dei med kledningsbord.

Det vert bra. Seks tommar synlege bjelkar er massivt og tøft. Vi går vidare til veggane. Men fyrst: Kor gamle er dei eigentleg, desse tømmerveggane? Sanninga er at det veit vi ikkje. Vi veit ikkje kva tid huset vi bur i, er bygd. Det skal stå 1663 på ein bjelke enten i kjellaren eller på loftet, men vi har ikkje funne han, og han treng uansett ikkje bety noko: Å bruke tømmer om att frå eitt hus til eit anna var regelen heller enn unntaket i laftekonstruksjonar.

Noko anna kan tyde på at huset er endå eldre: Eit par hundre meter nedanfor huset ligg Holmedal kyrkje. Klokkene i denne kyrkja er frå midt på 1500-talet og skal vere gjevne av han som budde der som huset vårt står no. Bakke, som tunet heiter, er ein gamal storgard, og det meste i området har namn etter tunet: Bakkeelva renn forbi og endar opp i Bakkefjøra, og under Bakkefjellet ligg Bakkevatnet mørkt og djupt. På Bakke har det vore skiferbrot i utmarka og skysstasjon der stabburet vårt står no, shoddyfabrikk rett oppe i bakken og møbelfabrikk rett nede i vegen.

Her var tidleg utskifting, og kanskje difor står husa framleis tett. Fem hus er det plass til på tunet som framleis er definert som klyngetun, sjølv om det går bilvegar mellom husa. Fire av husa har fastbuande, og vi er tretten innbyggarar frå under året til godt over dei sytti. På alle kantar har vi altså naboar med lange røter akkurat her, som gjev oss svar på det meste vi lurer på eller ikkje visste vi ville vite, men ingen veit sikkert akkurat kva tid huset er bygd. Mest truleg er det nok likevel ein gong på 1700-talet.

Det vi kan sjå tydeleg, er at huset har vore fast bustad. I så å seie alle av dei hundrevis av åra har nokon brydd seg om det. Mange har brydd seg om det, og forma det, kvar på sin måte, i tråd med si tid. Langs nordsida av taket går det ein ås – ein horisontal berebjelke som går parallelt med mønet. Ein gong var taket sikra slik, men sidan har det vorte bygd om til eit sperretak – eit tak bore av sperrer som går frå øvst på veggen til mønet på begge sider, er den mest vanlege takkonstruksjonen på Vestlandet.

Muren laftekassen står på, sluttar om lag to tredjedelar inn i huset slik det står no. Huset er bygd på nordover så vel som austover – nordover med inngangsparti, austover med baderom.

Ikkje minst bakom furupanelet syner historia seg. På tre av veggane i stova kjem vi rett inn på laftetømmeret, tømmeret vi jo ville ha fram, men det er måla – eit tjukt lag med blågrå linoljemåling, nett den same fargen stort sett alle som hentar fram tømmerveggar her i bygda, finn. Vi er nemleg ikkje aleine om å kaste ut panelet: Blant folk som kjøper eller arvar gamle hus, er det ein tendens til å gå attende. Færre tømmerveggar vert gipsa eller panelte no enn for eit tiår sidan, og sjølv om dei framleis utgjer mindretalet, målar fleire med linoljemaling, og fleire tak vert lagde med skifer. Kvalitet er på veg tilbake.

Vi vil heilt inn til tømmeret, og då må målinga vekk. Her er det berre å finne fram pussemaskina. Sameleis er det råd for både mott- og roteskadar som dukkar opp i veggane: Båe har vore til stades, men ikkje så grovt at heile stokkar må bytast ut.

Vi skjer vekk det som er skada – fram med motorsag, øks og hoggjern, så feller vi inn ny, frisk furu og smør godt med Boracol – så vel sopp som mott skal få tøffare kår neste gong dei prøver seg. Arbeidet er pirkete, men skapande og godt når ein kjem inn i det. Eg hadde ikkje trudd eg skulle gå laus med øksa på min fyrste stovevegg. Når eg no gjer det, er det med aukande kjensle av kontroll.

Verre er det med gode råd for den fjerde veggen. Vestveggen har eit nytt lag med panel under åttitalspanelet, og bakom det er det stort sett berre hol. Blyglasvindauget som no sit temmeleg høgt oppe på veggen, har ein gong vore to større vindauge, eitt på kvar side. Om lag to tredjedelar av tømmeret er vekke.

Kva gjer vi her? Lenge klør vi oss i hovudet og kvir oss til å tilpasse lange, tunge stokkar – heilt til vi går på besøk til naboen, som har renovert huset til målmannen og stortingsmannen David Bakke og mellom anna laga hyller med glasdører inne i tømmeret. Aha, tenker Asle, og eg hiv meg med. Glasdører er ikkje heilt oss, men bokhyller felte inn i veggen er ein glimrande idé.

Slik vert vegen til medan vi går, og det er ein veg med mange kryss. Kva profil skal listene ha? Er den gamle omnen god nok, eller skal vi sette inn ein med dobbeltforbrenning? Skal vi legge inn att det gamle golvet eller kjøpe nytt? Vi endar på det gamle, men heilt saman går det ikkje i not og pinn, kor nøye skal vi då vere med pussing og sparkling? Éin ting er farge på veggane, eg kan ikkje leve i eit kvitt hus og må ha litt liv kring meg, men kva med farge på lister, fôringar og brannmurar, og kva veg skal dørene eigentleg gå?

Alle desse vala: Ikkje visste eg at det var slik det var, å sette i stand eit hus, og eg skal ikkje stikke under stol at eg vert litt matt no og då. Same for meg, er det fort gjort å tenkje; hadde vi berre flytta inn, hadde vi lært oss å leve med det slik det var. Men no har vi ikkje gjort det, og då må vi velje om profilen på listene skal gå innover (hulkil) eller utover (staff), for elles vert det ikkje list, då, og plutseleg har eg visst ei meining om det likevel, for den eine høvde rett og slett betre i rommet. Og slik vert det, litt etter litt, vårt hus. For ei tid.

Vi er ikkje i mål enno. Ei stove, som då vi flytta inn, var eit soverom, er så å seie klar. Det vil seie: Ho er i bruk, sjølv om listene kring vindauget og opninga inn til kjøkkenprosjektet berre er mellombels festa. Hovudstova, som har vore hovudprosjektet, er vi komne om lag like langt med, men vi er ikkje innflytta enno: Vår fyrste innleigde arbeidskraft, to elektrikarar, har iallfall godkjent henne og lagt inn stikkontaktar langs nymåla veggar, tak og golv. Det er berre å få på plass den reintbrennande omnen, no, og så dei helsikes listene, så er vi klare til å tømme uthuset for flyttelass.

Eit drygt halvår etter vi flytta inn, skal det verte godt. Så får vi sjå om vi rekk å verte ferdige med rommet på loftet før vi får gjester om ein månads tid. Å sette i stand hus på kveldar og helgar tek tid. Det er ikkje kvar kveld det freistar å dukke inn i støv, skit og målinglukt, særleg ikkje når sola skin stadig sterkare utanfor.

Då er det jammen godt ein ikkje må. Ikkje kvar einaste kveld iallfall, seier vi til oss sjølve. Vi har eit hus vi lever godt i allereie og berre skal leve betre i ettersom tida går, arbeidet vert gjort, kassar opna og lukka igjen – kanskje for aller siste gong. I det minste er det lov å tru det, akkurat no. For no har vi flytta heim.