Den nyfødde har blå auge og blondt hår, er 49 centimeter lang og veg 2606 gram. Louise Joy Brown blir fødd med keisarsnitt på Royal Oldham Hospital i England. Louise er det første prøverøyrsbarnet som blir til utan hjelp av hormon. Prøverøyrsbarn, blir ho kalla, the test tube child, men nemninga er noko misvisande. Egget blei befrukta i ei petriskål, sirkelforma og flat med ein centimeterhøg kant, og fekk vekse i to og ein halv dag før det blei sett inn i livmora.

Lesley Brown blei gravid med henne 10. november 1977. Det kunne berre gå med hjelp av den engelske gynekologen Patrick Steptoe og fysiologen Robert Edwards på Dr Kershaw’s Cottage Hospital i Oldham. I ni år hadde John og Lesley Brown prøvt å få barn. Då Lesley kom i kontakt med dr. Steptoe i 1976, gjekk det heile ganske fort. Fire år seinare blir Louise storesøster til Natalie, skapt på same måten.

Det første forsøket på prøverøyrsbefruktning var mislykka for Lesley og John. Det var det også for mange andre. Dei to legane hadde alt måtta skuffe eit sekstital par. Uvissa var stor om moglege komplikasjonar og misdanningar. Begge delar viste seg å vere grunnlause for Louise sin del, men det tek år før metoden er sikker. Ein generasjon seinare går det bra i 57 prosent av tilfella.

Den etiske sida har lite med prosentar å gjere, og det tek tid før ideen om slike graviditetar blir akseptert. Eit første offisielt punktum for skepsisen blir sett då Edwards får nobelprisen i medisin i 2010, men den romersk-katolske kyrkja godkjenner ikkje inngrepet. Då Lesley Brown døyr to år seinare, skriv New York Times at over fire millionar barn er laga på denne måten.

Vegen til sjølvbestemt liv er lang. Fleire land innfører på 1800-talet lover som gir rett til anonym fødsel og dermed skjermar om uønskte graviditetar. Februarrevolusjonen i 1917 blei på mange vis sett i gang av streikande, svoltne kvinner. Ein viktig konsekvens av denne revolusjonen er at kvinner får rett til abort frå 1920 – med 16 vekers lønt permisjon. Same året forbyd franske styresmakter ved lov alle former for prevensjon. Hitler-regimet bruker lov til abort frå 1935 av rasehygieniske grunnar, og året etter strammar Stalin-regimet inn abortlova for å auke folketalet i Sovjetunionen.

I andre halvdel av 1900-talet får mennesket jamt større kontroll over eige liv med p-pilla, fleire land innfører lover om rett til abort, egg kan befruktast på fleire måtar, surrogatmor blir eit nyord, og barnlause får nytt håp. To motsette tendensar møtest: unngå å bli gravid ved hjelp av prevensjon av typen p-pille, og bli gravid gjennom assistert befruktning av typen petri.

Fødselskontrollen tek mange former og representerer nye utviklingslinjer for mange samfunn, særleg der barnedøyinga har vore høg og mange barn har vore ei skjør livstrygd. Lengst går Kina, først med ein tobarnspolitikk i ti år, så ein strengt gjennomført eittbarnspolitikk frå 1979 til 2016. Det bremsar folkeveksten, men slår brutalt ut for jentene. I same tidsrommet går fødselsraten ned av andre grunnar i mange vestlege samfunn. Samstundes blir det i mange land tryggare å vere barn, epidemiane blir færre og er mindre dødelege, fleire fødde lever opp og lever lenger.

Onsdag føremiddag 18. juli 2012 følgjer Louise mora Lesley til grava i Bristol. «Mamma var ein veldig stille og privat person som hamna i all verdas rampelys fordi ho så inderleg ønskte ein familie», seier ho i minnetalen. I gravfølgjet er også tre barnebarn.

Ottar Grepstad

Ottar Grepstad er forfattar og språk- og litteraturvitar.

Redigert utdrag frå 1900-talet, Samlaget 2020

Neste veke: Setningar om tyranni