Julesalme og fedrelandssong
Presten og salmediktaren Magnus Brostrup Landstad (1802–1880).
Foto: Carl Simonsen / NTB
Diktarpresten Magnus Brostrup Landstad (1802–1880) har sett spor i norsk kultursoge med to ruvande verk, Norske folkeviser (1853) og det fyrste nasjonale salmeverket, autorisert i 1869. Landstads Kirkesalmebog avløyste danske salmebøker, fyrst og fremst Kingos. I 1985 tok Norsk salmebok over etter Landstads reviderte frå 1924. I 2013 kom ein revidert versjon av salmeboka frå 1985. Med dei to siste kom det inn svært mykje nytt stoff.
Landstad gjendikta frå grannespråk og framande språk og dikta 55 originale salmar. 14 av desse og 30 gjendiktingar lever framleis i Norsk salmebok frå 2013. Mellom desse er julesongen «Fra Fjord og Fjære».
Landstad må ha fått grunnleggjande inntrykk av natur og folk i Noreg då han i 1811, ni år gamal, flytte frå Øksnes i Vesterålen til Vinje i Telemark, der far hans vart prest. Den lange, dramatiske og slitsame ferda gjekk over sjø og land. Dei fór «Fra Fjord og Fjære, Fra Fjeld og dyben Dal». Slik opnar julesongen som kom til 45 år seinare. Den er på éin gong julesalme og fedrelandssong.
Som i fedrelandssongar er natur og menneske fanga inn i vide omgrep. Og julebodskapen er sett inn i eit norsk vinterlandskap. I samtida vart salmeboka kritisert for mange folkelege vendingar, som når det heitest at folk samlar seg frå kvar Gaard og Grend for å feire jul.
Land og folk vert ekkorom for englesongen på Betlehemsmarka som no skal «gjenlyde». Frå kyrkjetårna skal «Fryds Basuner» klinge. Slik er triumfen til slutt i strofe 1 førebudd: «Vi var forlorne,/ nu er vi frelst af Nød.»
Englesongen fører tankane til gjetarane som vandra til barnet i krubba den fyrste julekvelden, slik at vi som syng, kjem inn på vegen til Betlehem i vårt eige indre. Når kyrkjelyden tek juleevangeliet inn over seg, slår dei i tankane fylgje med gjetarane. Slik kan kvar og ein djupt i sinnet oppleva Guds-barnets Naadeskin. Ordet nåde kjem fyrste gong i strofe 4.
Det er fruktbart å sjå strofe 4 i Landstad-salmen i samanheng med Brorsons salme «Mit Hjerte altid vanker i Jesu Føderum». For det må vera Landstad sjølv som har dikta om på dei siste linene hjå Brorson då han tok salmen inn i sin Kirkesalmebog. Slutten er blitt slik:
«Kom, lad min Sjæl dog finde Sin rette Kvæge-stund,/ At du er fød herinde I Hjertets Dybe Grund!» (mi utheving). Landstad knyter seg til ein tradisjonsrik idé som kling med frå opninga av Brorson-salmen, idéen om at det finst ein sjelegneist i hjartegrunnen. Den gjer at «Gudsbarnet» på underbart vis kan bli fødd i det einskilde menneskehjartet.
Slik sett fell krubberommet og menneskehjartet saman, og julemysteriet kan ta seg opp att på ny og på ny. Landstad har nok sett på Brorsons opphavlege bruremystikk som framand for si samtid. Hans omdikting er utan tvil i Brorsons ånd og ber i seg ein nykel til djupare innsikt i kva møtet med barnet i krubba tyder i hans eigen julesalme.
Fordjuping i Ordet er grunnlaget for oppleving av nåde. Etter møtet med «Gudsbarnet» kan kyrkjefolket med takk gå ut til ein vinterhimmel oversådd av stjerner. Og når det heiter: «tend lys i hver manns gaard» og «Lad Isen briste», handlar det ikkje berre om det som vil skje i naturen i ein komande vår, men nådeskinet frå barnet i krubba vermer så isen tiner i menneskesinn.
«Fra Fjord og Fjære» fører frå det ytre landskapet og inn i kyrkjerommet. Men rørsla stansar ikkje der. Ho går vidare, inn i krubberommet, ja, inn i hjartegrunnen der «Guds-barnet» er «fød». Til slutt kjem nåde att i eit nyskapt bilete, «Naadesol», eit omgrep som bør inn att i teksten.
Til slutt vert synsfeltet opna ut over dette liv, til ei endå større julefeiring. Men det avgjerande nivået i salmen finst i fjerde strofe som er klimaks og brennpunkt. Difor fortener salmebokkomitéen takk for at strofe 4, som vart teken ut i salmeboka frå 1985, kom inn att i 2013.
Dagne Groven Myhren
Dagne Groven Myhren er stats-
stipendiat og har undervist i nordisk litteratur ved Universitetet i Oslo.
Ho har òg studert folkeminne-
vitskap og musikk.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Diktarpresten Magnus Brostrup Landstad (1802–1880) har sett spor i norsk kultursoge med to ruvande verk, Norske folkeviser (1853) og det fyrste nasjonale salmeverket, autorisert i 1869. Landstads Kirkesalmebog avløyste danske salmebøker, fyrst og fremst Kingos. I 1985 tok Norsk salmebok over etter Landstads reviderte frå 1924. I 2013 kom ein revidert versjon av salmeboka frå 1985. Med dei to siste kom det inn svært mykje nytt stoff.
Landstad gjendikta frå grannespråk og framande språk og dikta 55 originale salmar. 14 av desse og 30 gjendiktingar lever framleis i Norsk salmebok frå 2013. Mellom desse er julesongen «Fra Fjord og Fjære».
Landstad må ha fått grunnleggjande inntrykk av natur og folk i Noreg då han i 1811, ni år gamal, flytte frå Øksnes i Vesterålen til Vinje i Telemark, der far hans vart prest. Den lange, dramatiske og slitsame ferda gjekk over sjø og land. Dei fór «Fra Fjord og Fjære, Fra Fjeld og dyben Dal». Slik opnar julesongen som kom til 45 år seinare. Den er på éin gong julesalme og fedrelandssong.
Som i fedrelandssongar er natur og menneske fanga inn i vide omgrep. Og julebodskapen er sett inn i eit norsk vinterlandskap. I samtida vart salmeboka kritisert for mange folkelege vendingar, som når det heitest at folk samlar seg frå kvar Gaard og Grend for å feire jul.
Land og folk vert ekkorom for englesongen på Betlehemsmarka som no skal «gjenlyde». Frå kyrkjetårna skal «Fryds Basuner» klinge. Slik er triumfen til slutt i strofe 1 førebudd: «Vi var forlorne,/ nu er vi frelst af Nød.»
Englesongen fører tankane til gjetarane som vandra til barnet i krubba den fyrste julekvelden, slik at vi som syng, kjem inn på vegen til Betlehem i vårt eige indre. Når kyrkjelyden tek juleevangeliet inn over seg, slår dei i tankane fylgje med gjetarane. Slik kan kvar og ein djupt i sinnet oppleva Guds-barnets Naadeskin. Ordet nåde kjem fyrste gong i strofe 4.
Det er fruktbart å sjå strofe 4 i Landstad-salmen i samanheng med Brorsons salme «Mit Hjerte altid vanker i Jesu Føderum». For det må vera Landstad sjølv som har dikta om på dei siste linene hjå Brorson då han tok salmen inn i sin Kirkesalmebog. Slutten er blitt slik:
«Kom, lad min Sjæl dog finde Sin rette Kvæge-stund,/ At du er fød herinde I Hjertets Dybe Grund!» (mi utheving). Landstad knyter seg til ein tradisjonsrik idé som kling med frå opninga av Brorson-salmen, idéen om at det finst ein sjelegneist i hjartegrunnen. Den gjer at «Gudsbarnet» på underbart vis kan bli fødd i det einskilde menneskehjartet.
Slik sett fell krubberommet og menneskehjartet saman, og julemysteriet kan ta seg opp att på ny og på ny. Landstad har nok sett på Brorsons opphavlege bruremystikk som framand for si samtid. Hans omdikting er utan tvil i Brorsons ånd og ber i seg ein nykel til djupare innsikt i kva møtet med barnet i krubba tyder i hans eigen julesalme.
Fordjuping i Ordet er grunnlaget for oppleving av nåde. Etter møtet med «Gudsbarnet» kan kyrkjefolket med takk gå ut til ein vinterhimmel oversådd av stjerner. Og når det heiter: «tend lys i hver manns gaard» og «Lad Isen briste», handlar det ikkje berre om det som vil skje i naturen i ein komande vår, men nådeskinet frå barnet i krubba vermer så isen tiner i menneskesinn.
«Fra Fjord og Fjære» fører frå det ytre landskapet og inn i kyrkjerommet. Men rørsla stansar ikkje der. Ho går vidare, inn i krubberommet, ja, inn i hjartegrunnen der «Guds-barnet» er «fød». Til slutt kjem nåde att i eit nyskapt bilete, «Naadesol», eit omgrep som bør inn att i teksten.
Til slutt vert synsfeltet opna ut over dette liv, til ei endå større julefeiring. Men det avgjerande nivået i salmen finst i fjerde strofe som er klimaks og brennpunkt. Difor fortener salmebokkomitéen takk for at strofe 4, som vart teken ut i salmeboka frå 1985, kom inn att i 2013.
Dagne Groven Myhren
Dagne Groven Myhren er stats-
stipendiat og har undervist i nordisk litteratur ved Universitetet i Oslo.
Ho har òg studert folkeminne-
vitskap og musikk.
«Fra Fjord og
Fjære» fører frå det ytre landskapet og inn i kyrkjerommet.
Fleire artiklar
Una og Diddi er to storforelska studentar som må halde forholdet skjult, fordi Diddi alt har ein kjærast.
Foto: Arthaus
Gjennombrotet
Elín Hall herjar i dette vakre, velskrivne dramaet av Rúnar Rúnarsson.
Greil Marcus er musikkskribent og kulturanalytikar.
Foto: Thierry Arditti / Courtesy of Yale University Press
Kvifor Marcus skriv
Den nye boka til Greil Marcus er ein kamuflert sjølvbiografi.
Foto: Gorm Kallestad / NTB
Erling Kittelsen er blant dei mest mangsidige av norske poetar, skriv Jan Erik Vold.
Rondanecupen på Otta er ei bridgetevling stinn av tradisjon.
Foto: Otta bridgeklubb
«Det finst bridgespelarar i kvar ein avkrok.»
Jill Stein på eit valkampmøte i Dearborn i Michigan 6. oktober. I vippestaten Michigan fryktar demokratane at Stein skal ta mange røyster frå Harris.
Foto: Rebecca Cook / Reuters / NTB
Stein kan velte lasset
Jill Stein, kandidaten til Dei grøne, er valjokeren demokratane gjerne skulle vore forutan.