For fyrste gong har Solberg-regjeringa fått med både Småbrukarlaget og Norges Bondelag på ein jordbruksavtale. At landbruksminister Jon Georg Dale (Frp) er nøgd med avtalen, er lett å forstå. Han har i stor grad fått det som han ønskte. Kvifor bondeorganisasjonane gler seg over semja, er vanskelegare å skjøne.

Ta sauebonden som døme. Før 2014 fekk han rundt 1300 kroner i husdyrtilskot per sau for dei fyrste 50 sauene, mindre per stykk for resten, og han fekk rundt 200 kroner i slaktetilskot per sau og lam, ifølgje tal frå Norges Bondelag. Så overtok Sylvi Listhaug (Frp) Landbruksdepartementet. Hus­dyr­tilskotet vart endra til 1000 kroner per sau for dei 125 fyrste sauene og rundt 500 kroner per sau utover det. Taket for samla husdyrtilskot per gardsbruk vart dobla og slaktetilskotet per sau vart meir enn dobla.

Det lønte seg å auke produksjonen, og det vart lettare å få investeringsmidlar til å byggje nytt og større. Det var det mange som gjorde, og i 2016 var overproduksjonen av lammekjøt eit faktum. No må sauebonden betale for uføret, med 50 kroner reduksjon i slaktetilskot per sau, i tillegg til at kjøtprisen har stupt. Kan hende er det ei tilsikta utvikling, men særleg føreseieleg for den enkelte sauebonden er det ikkje. At bondeorganisasjonane har gått med på ein slik reduksjon, seier sitt om den vanskelege situasjonen landbruket står i.

Inga reversering

Vanskane kjem òg til syne i retorikken. Bondeorganisasjonane kravde ein auke på 1830 millionar kroner for dei 43.200 bøndene i Noreg for det komande året. Då staten tilbaud 1000 millionar, var det «eit svakt tilbod» og «stor avstand» mellom partane, ifølgje bondelagsleiar Lars Petter Bartnes. Merete Furuberg, som leiar Småbrukarlaget, sa at «staten må flytte seg mykje» for å få ein avtale.

Etter ni dagar med forhandlingar signerer dei ein avtale på 1100 millionar og kalla det «eit akseptabelt resultat» med «viktige sigrar». Det kan verke som eit spel for galleriet. Vel har dei fått inn eit nytt tilskot for små og mellomstore mjølkebruk, eit setertilskot og styrkt tilskot for drift i bratt terreng. Dei har òg fått høve til å oppmode bøndene til friviljug reduksjon i produksjonen, semje om å stoppe investeringsstøtte til sauefjøs i 2019 og semje å greie ut om produksjonsavgrensande tiltak for svinenæringa.

Kor stor effekt dette vil ha, står att å sjå. Okke som er det snakk om justeringar, og ikkje reverseringar av hovudlinene i politikken. Den store liberaliseringa frå 2014 står ved lag og held fram å gjere det meir lønsamt å drive stort og å produsere mest mogleg.

Det er òg vanskeleg å sjå at årets jordbruksoppgjer kan bidra til å snu dei lange og dystre utviklingstrekka med stadig færre bønder, gjelda som aukar år for år, talet gardsbruk i drift som held fram å gå ned, arealet jord i drift og fulldyrka jord som går ned, og sjølvforsyningsgraden som ikkje går opp.

Dei årlege forhandlingane med staten er bondeorganisasjonane sin fremste moglegheit til å vere med på å stake ut kursen for landbruket.

Det dei gjer gjennom årets jordbruksavtalen, er å medisinere mot symptom i staden for å gjere noko med årsaker.

Tilbodet frå staten var ikkje lågt jamført med kva bøndene har fått frå Solberg-regjeringa før. Vi må tilbake til 2013 og raudgrønt styre for å finne same nivå. Men omstenda rundt oppgjeret er annleis i dag. Overproduksjonen av svin, sau, lam og egg gjer det vanskelegare for bøndene å ta ut inntektsauke i marknaden. Når eksportstøtta til Jarlsbergosten forsvinn etter 2020, kan det òg verte overskot av mjølk.

Budsjettnemnda som utarbeider grunnlagstala for jordbruksoppgjeret, har kome til at overproduksjonen medfører eit pristap på 348 millionar for bøndene i 2018.

I tillegg står bøndene det komande året overfor ein kostnads­auke som er rekna til 1,4 milliardar kroner. Dermed er det ikkje sikkert dei går i pluss med årets oppgjeret, sjølv om budsjettstøtta er høgare enn tidlegare.

Tapt sjanse

I fleire år har bondeorganisasjonane kravd ei inntektsutvikling på line med andre yrkesgrupper – ikkje i prosent, men i kroner – for å redusere inntektsgapet mot andre grupper. Med avtalen dei no har signert, godtek dei det motsette – ei prosentmessig lik inntektsutvikling som det ein ventar for lønsmottakarar, på 3,5 prosent.

Det gjer dei trass i at prinsippet om kronemessig lik utvikling fekk tilslutning frå KrF, Ap, Sp og SV i ein merknad til jordbruksoppgjeret i fjor, og desse partia saman har fleirtal på Stortinget i dag. Bondeorganisasjonane kunne ha testa om KrF og dei raudgrøne ville stå ved prinsippa frå i fjor og medverka til ei høgare inntektsutvikling. Det var ein gyllen sjanse bondeorganisasjonane no har spelt frå seg. Neste år er det vanskelegare å kome trekkjande med ein merknad frå i fjor.

Tidlegare i vår varsla Ap ein komande opptrappingsplan for jordbruket. Til liks med SV, Sp og KrF er partiet kritisk til ein del av endringane Solberg-regjeringa har gjort i landbrukspolitikken. Det får dei mest truleg ikkje gjort noko med gjennom jordbruksoppgjeret i år. For det skal mykje til før Stortinget endrar ein avtale begge fagorganisasjonane har gått god for.

Med jordbruksavtalen har bondeorganisasjonane såleis ikkje berre støtta opp om ei vidareføring av dagens jordbrukspolitiske retning. Dei har òg sett eit mogleg endringsvillig stortingsfleirtal sjakk matt.

Eva Aalberg Undheim er
journalist i Dag og Tid.