Sidan i fjor har norske styresmakter, via EFTA, tinga om ein frihandelsavtale med Brasil, Argentina, Uruguay og Paraguay – òg kjende som Mercosur-landa.

Tingingane har fått for lite merksemd. Utover eit par oppslag i Klassekampen er landbrukspressa den einaste som har funne plass til saka. Det er sjølvsagt vanskeleg å skrive om noko vi veit lite om – tingingane er jo løynde – men det er likevel lett å gjette kva marknadstilgang Mercour-landa fyrst og fremst vil krevje: Dei vil selje landbruksvarer.

Difor er det ikkje rart at aktørane i norsk landbruk er blant dei få som prøver å snakke høgt om temaet. Mercosur-landa produserer så mykje mat at dei kan dekkje Noregs forbruk av storfekjøt 29 gonger – og det til ein brøkdel av prisen norske bønder tek. Då vert sjølvsagt norsk bondestand uroa.

Kor djup kritikk?

Som eit ledd i denne uroa publiserte paraplyorganisasjonen Norsk Landbrukssamvirke nyleg ei sak med tittelen «Fire grunner til å være skeptisk til en handelsavtale med Mercosur». Argumenta er kjende: Sidan norsk jordbruk er meir klimavenleg og nyttar mindre medisinar i dyrehaldet, bør vi ikkje auke importen av mat frå utlandet. Vi mister kontroll over kva vi et, og bønder står i fare for å miste marknaden.

Greitt nok, vi kan vere samde. Men er dette verkeleg hovudargumenta for å vere kritisk til ein frihandelsavtale med Mercosur? Og kor djupt stikk eigentleg kritikken av det søramerikanske jordbruket?

Røyndommen er jo at norsk jordbruk er heilt avhengig av at Mercosur-landa produserer så billege landbruksprodukt. Slik produksjonen går føre seg i dag, hadde vi ikkje hatt norsk kylling eller egg utan billeg mais og soya frå Brasil, og monaleg mykje mindre og dyrare mjølkeprodukt og storfe- og svinekjøt. Sjølv utmarksnæringa sau ville verte råka.

Hovudet ut av navlen

Tek næringa dette innover seg? Knappast. Dette er ikkje primært ei «landbrukssak», men «en utvikling som kan true produksjon av trygg mat på norske ressurser, næringsmiddelindustrien og bosetting i distriktene», seier leiar i Norges Bondelag Lars Petter Bartnes til Klassekampen – og puttar med det hovudet rett inn i eigen navle.

For hovudproblemet med måten norsk jordbruk argumenterer mot frihandelsavtalen på, er det store fråværet: aksept for kollegaer i landa vi handlar med.

Om mengda hormon, plantevernmiddel og antibiotika brukt i matproduksjonen i desse landa er så høg at restverdiane går ut over mattryggleiken i Noreg, er det ikkje truleg at problemet er monaleg mykje større hjå bøndene som jobbar med produkta i fyrste ledd? Ville det ikkje vore naturleg å syne bitte litt solidaritet i dette høvet, i staden for stadig å dytte seg sjølv fyrst?

Hovudproblemet med auka import av storfekjøt, mais, soyabønner og mjølkeprodukt frå Brasil og Argentina er ikkje at vi nordmenn risikerer å få i oss bitte litt meir plantevernmiddel eller antibiotikarestar. Det er at brasilianske og argentinske småbønder mister høvet til å produsere mat til seg sjølve.

Soya til norske mjølkekyr går ikkje berre ut over bruken av norske beiteressursar. Det går minst like mykje ut over sjølvforsyningsgraden i Brasil. Den brasilianske delstaten Mato Grosso produserer brorparten av soyabønnene til norsk dyre- og fiskefôr, men innbyggjarane der må hente 80 prosent av maten dei sjølve et, utanfrå. Di betre forhold agroindustrien har for eksport, di vanskelegare vert det for det vesle familiebruket å konkurrere om retten til jorda og avlinga som vert hausta der.

Kvesser stridsøksa

95 prosent av nordmenn meiner vi skal ha matproduksjon i Noreg. Det gjer norsk jordbruk til ei særs sterk merkevare. Ho har ikkje vore gratis: Alle dei talrike bondeorganisasjonane og -samvirka har jobba målmedvite for å bygge opp forteljinga om den vesle, hardføre bonden som slåst mot den store verda. Norske bønder har stått saman for tollvern og andre høge murar mot resten av verda.

Kanskje er det på tide å kvesse stridsøksa: Kampen står ikkje mot alle utanlandske bønder. Han står for retten til å produsere sin eigen mat. Og den kampen er, tru det heller ei, kliss lik på norsk og på paraguayansk eller brasiliansk landsbygd.

Norske bønder kjempar for retten til å produsere mat med utgangspunkt i eiga jord, eigne ressursar og til ein pris dei kan leve av. Er det for mykje forlangt å forvente at dei skal ta inn over seg at bønder i andre land har dei same utfordringane?

Nei. Rett og slett fordi jordbruket har alt å tene på å anerkjenne at dei ikkje er aleine i verda. Å produsere mat som best vi kan på norske ressursar, er ikkje berre eit ansvar vi tek for resten av verda – det inneber òg at denne restverda får gjere det same for seg sjølv.

Den beste måten bøndene kan syne motstand mot ein frihandelsavtale med Mercosur-landa på, er med andre ord å gjere seg mest mogleg uavhengig av importerte fôrråvarer. Vi har utmarksbeite å ta av. Om det aukar prisen på norsk kjøt, får vi heller ete litt mindre av det. Det tek vi ikkje skade av – og billegbiff frå Brasil er i alle høve ikkje godt for nokon.

Siri Helle er agronom, journalist og fast skribent i Dag og Tid.