I riksdagsvalet fekk Social­demokraterna under 30 prosent oppslutnad, for fyrste gong sidan allmenn røysterett (for menn) vart innført i Sverige i 1918. Det kan no gå med Socialdemokraterna som det gjekk med det franske sosialistpartiet: Lenge etter at det var openbert at dei ikkje rådde med bustadpolitikk, sosialpolitikk og arbeidslivspolitikk, insisterte dei på å stikke hovudet i sanden. Samstundes gjekk dei franske sosialistane same vegen som dei nordiske sosialdemokratia ved å innføre målstyring i offentleg sektor.

I sytti- og åttiåra sette dei svenske «Sossarna» dagsorden for mange europeiske diskusjonar. Såleis i kulturpolitikken, som skulle vere opplæring til samhandling. Frankrike tok mange idear frå svensk kulturpolitikk og har sidan presentert dei som revolusjonært originale og franske. Emmanuel Macron har likevel framheva Skandinavia som føredømet for arbeidslivskultur, med eit fredsskapande trepartssamarbeid.

Framtidsvyer er overalt erstatta av (ofte relativt fornuftige) tverrpolitiske kompromiss. Socialdemokraterna og norske Ap prøver å løyne det nyliberalistiske ideologiske skiftet sitt ved innimellom å mane fram figurar som Tage Erlander og Einar Gerhardsen. Slikt fremjar helst mottakar- og tilskodarrolla hjå veljarane, vi opplever lite av maninga til pliktkjensle og ansvarleg innsats som dei gamle herrane stod for. Slike tonar kjem i dag helst frå høgresida.

Stengsle mot veljarane

Slik det franske sosialistpartiet i åresvis skulda på Nasjonalfronten (no Nasjonal Samling), lyfta Sossarna fram Sverigedemokraterna som skremmebilete. Slik skapte dei, på same vis som det franske sosialistpartiet, ei massiv stengsle mot veljarane: Var ein kritisk til masseinnvandring, var ein også umoralsk og illojal mot alle verdiar frå det gamle folkhemmet.

Veljarane står forvirra att: Men må vi arbeide hardare for at nye landsmenn skal overleve til å røyste på Sossarna? Med framlegget sitt om strammare innvandringspolitikk – for lite og for seint – klarte Löfven berre å sjå ut som om han sprang i spora til Sverigedemokraterna, og med framlegget om ei ferieveke til, har han ytterlegare fornærma alle andre enn ei ytre venstreside som krev å få arbeide minst mogleg. Sosse-logikken heng ikkje saman.

Ei fornærming

Sosiologisk og statsvitskapleg forsking synest å vise at skremmebiletet av Sverigedemokraterna ikkje er heilt i samsvar med dagens røyndom. Utanom EU-motstand og innvandringsangst (eller -kritikk) har SD-sympatisørar sprikande politiske standpunkt. På ein venstre–høgre-skala plasserer dei seg nokså midt på (ei undersøking seier 3,4 på ein skala frå 1 til 5). Og så taper Sverigedemokraterna ungdommen like raskt som Socialdemokraterna.

Sverigedemokraterna sit med sine 17,5 prosent oppslutnad i valet att med ein stor flokk kvite, middelaldrande og eldre menn utan høgare utdanning. Ved å bruke Sverigedemokraterna som prov på at dei som kritiserer innvandringspolitikken, er foraktelege outsiderar, har Socialdemokraterna oppnådd noko overraskande i eit samfunn der ein i hundre år har røysta sterkt klassedelt: Dei har fornærma den kvite arbeidaren indarleg.

Eit sakn

Dermed har dei òg fornærma alle dei som klagar over å vere overarbeidde, underbetalte proletarar, og som lengtar etter same stolte omtalen av innsatsen sin som Arbetaren alltid før møtte. Dei saknar ein tone som den franske liberalaren Macron klarte å vekkje opp dei halvdaude med: Stå opp, marsj fram, jobb, gjer di plikt! Den tonen får vi ikkje høyre i nokon valkamp i festivaldyrkande Skandinavia.

Nedervd lojalitet overfor sosial­demokratiet synest vere broten, jamvel i Skandinavia. Ingen nye troppar står klare til å fylle hòlet etter arbeidarrørsla, ei rørsle som for tida helst sig langsamt fram i bilkø og klagar over bompengeringar. Men slikt gjev likevel mobilisering hjå yngre til å gjere noko med klima- og miljøproblem. Draumen om å få gjere ein innsats for å berge framtida er der då framleis. Klarar skandinaviske sosialdemokrati å fange opp viljen, verksemdstrongen? Knappast. Kombinasjonen av byråkratisk regulering og moralistisk retorikk slit både på ung og gammal i flokken.

Sossarna sit likevel att med nokre imponerande enklavar av støttespelarar: I Norrbotten, i Värmland, i Skåne, jamvel i sentrale bydelar i Stockholm. Kan dei, som det før har hendt for Arbeidarpartiet, klare å vende seg til «dessa ljuva kjeldor», kjenne på temperaturen og få idear til nye reformer? Eller vil det gå, som i eit Ap tamt av oljepengeflyt og «new public management», slik at dei siste dagars lojale syner seg å vere tilbakeskodande, gamle drøymarar?

Kan ikkje Socialdemo­kraterna finne fram til ein måte å lage nye, store reformer på, peike ut nye framtidsmål som ikkje er avgrensa til moralisme og placeboeffektar, så vert heller ikkje dei lokale støttespelarane fornya og forsterka. Og før heller enn sidan brenner den demokratiske sosialismen sine siste bruer.

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen er professor i lesevitskap ved Universitetet i Stavanger og fast skribent i Dag og Tid.