Lytt til artikkelen:

KOMMENTAR

Schlesinger sikta til det iskalde vêret den januardagen i 1960 da Kennedy vart teken i eid. For Donald Trump slutta presidentperioden hans med ei av dei frekkare og mindre talentfulle løgnene hans: Han hadde vunne valet, men ved svindel hadde demokratane stole det, sa han onsdag morgon, medan familien sat og klappa på fremste benk.

Republikanarane hadde svært lite godt å seia om denne versjonen, og Trump vart til og med motsagd av neste talar, visepresident Mike Pence. Det var ingen ærerik avskilssalutt, jamvel etter at eigedomsmagnaten hadde organisert ein valkampinnspurt som få hadde venta, og som gjorde valet så jamt at det framleis, fire dagar etterpå, var uråd å slå fast utan tvil at Joe Biden var vinnaren.

Men slik såg det ut onsdag kveld, og i Biden-leiren var det god stemning. Det var mest fordi det er både skrivne og uskrivne reglar for det ein sigerherre skal seia og ikkje seia etter eit amerikansk presidentval, at Joe Biden formelt ikkje utropte seg til vinnar når Trump venta med gratulasjonen og heller ville ha ei rettssak eller helst fleire.

«Alternative fakta»

Dei som hugsar Donald Trumps første dag som president i 2017, vil vel helst sparast for dei to bombastiske løgnene hans den dagen. Men det var ei sterk opning: Når han fekk færre røyster enn Hillary Clinton, var det fordi fleire hundre tusen hadde lura seg til å røysta utan at dei hadde røysterett. Og trass i at fotografi og film viste noko heilt anna, var det, etter Trumps syn, færre frammøtte på The Mall framom kongressbygningen da Barack Obama vart teken i eid i 2009, enn da det var Trumps tur åtte år seinare.

Men slik byrja det, og av medarbeidaren sin, Kellyanne Conway, vart han heidra med det nye omgrepet «alternative fakta». Så var den saka ordna, og opplegget heldt seg fram til den siste dag.

Vi får knapt nokon Trump-versjon om grunnen til at han også i dette presidentvalet fekk færre røyster enn motstandaren, ein differanse på over to millionar i år. Om det var noko han lærte av den nokså utrivelege advokaten sin, Roy Cohn, var det at «du skal aldri vedgå ein feil eller eit nederlag». No er han ikkje åleine om det grunnsynet, men det er ei mager trøyst at det famnar vidare: I dei seinaste sju amerikanske presidentvala har republikanarane tapt i seks: 1996, 2000, 2008, 2012, 2016 og 2020. Med andre ord har dei svært mykje å takka valordninga for, og ingen amerikansk republikanar fantaserer om å laga eit grunnlovsframlegg om direkte val.

Tungrodd system

Men eit tungrodd system er det, og ikkje berre fordi det er 50 delstatar pluss ein hovudstad, og over 300 millionar innbyggjarar. Torsdag morgon (norsk tid) var det 600.000 røystesetlar som enno ikkje var talde i Arizona, over ein million i Pennsylvania, så mange hundre tusen i Georgia at det er ein litt meir enn teoretisk sjanse for at Biden kunne nappa staten frå Trump-leiren. Og som om ikkje det var nok, hadde Trumps valkamporganisasjon varsla at det vil koma saksanlegg derifrå mot avviklinga av valet i Michigan, Pennsylvania og Georgia.

Michigan, som Trump overraskande vann i valet i 2016, vart røska ut or Trump-leiren onsdag, og rettssaker har i Trumps karriere som eigedomsmagnat vore eit viktig og mykje brukt verktøy. Før meldinga om saksanlegga kom, gjekk overslaget ut på at det endelege valresultatet ikkje vil vera klart før godt ut i neste veke. Kor mange fleire rettssaker som da er i vente, står det alle fritt å inngå veddemål om, men det er eit konkurransefelt der Donald Trump aldri har vore freista til sparetiltak.

Søksmål

Trumps rettssak mot styresmaktene i Pennsylvania er kanskje spesielt interessant. Han reiste søksmål da Pennsylvania tidleg i oktober ville rekna røystene som var frakta med post. Grunngjevinga var at ordninga gjorde det lettare å driva valfusk. Høgsterett i delstaten avviste søksmålet, og i hovudstaden Harrisburg gav dei ordre om å ta til med å telja desse røystene tysdag. Somme av dei er alt med på den statistikken som viste at Trump i Pennsylvania låg klårt føre Biden da vallokala opna.

Men natt til torsdag, to døgn etter at vallokala hadde stengt, kom altså dette søksmålet i ny versjon, og dette er ein kjend og mykje brukt Trump-metode. Om meininga er å få til litt ekstra moro eller å hala ut tida, er uvisst, men avviklinga av valet går i alle fall ikkje raskare med slike knep. Og det skal seiast at det var fleire republikanske juristar som skarpt tok avstand frå at Trump vil bruka slike metodar, fordi dei i praksis fører til at veljarar vert hindra i å bruka røysteretten. Og det er ikkje ei naturleg oppgåve for ein politikar i eit demokrati, heller ikkje for ein presidentkandidat.

Frå pressefolk som arbeider i presserommet i Det kvite huset, kom det opplysningar om at det var dårleg stemning i Trump-staben onsdag. Men humørtermometeret steig merkbart da det kom melding om dei nye rettssakene. Og det kan jo peika i retning av at det kanskje er eit liv etter døden. I alle fall eit godt stykke ut i neste veke, sidan alt skal reknast før vi kan setja sluttstrek.

Per Egil Hegge

Per Egil Hegge er tidlegare redaktør i Aftenposten, kommentator og fast skribent i Dag og Tid.