Lytt til artikkelen:

På tre område har partivesenet og dei politiske blokkene sprokke. 1) Tilliten til partia er monaleg svekt. 2) Skiljet mellom sentrum og periferi har stilt og roleg blitt eit stort tema. 3) Inndelinga i norsk politikk i ein høgre–venstre-akse er så godt som daud i distrikta.

Vi her «ute i distriktene» har prøvd å diskutere slik utvikling i lengre tid. Stortinget har gjeve frå seg hovuddelane av politikkmakeriet til direktorat, føretak, aksjeselskap, stiftingar og så bortetter. Slik kan eller vil ikkje rikspolitikarane gripe stort meir inn i helsepolitikk, energipolitikk, fiskeripolitikk, utdanningspolitikk eller kva det no er folk er opptekne av, enn det lokalpolitikarar kan. Motparten er eit andletslaust byråkrati. Dyktig, ja, men ikkje til å snakke med.

Ei mengd forlik

Når då Arbeidarpartiet laga ei mengd forlik med dei tradisjonelle motpartane sine i Stortinget, har det skapt ei meir føreseieleg utvikling på fleire område, mange fann det positivt. Det har likevel gjort det vanleg å tale med to tunger, særleg på den såkalla venstresida: Ja, vi er for forlika, men mot verknadene av dei. Spør ein, får ein vite at rikspolitikarane er bundne på hender og føter.

Når vi såleis spør kva tid kommunane får råd til å tilsetje nok lærarar og reparere skulebygga sine, er det lite hjelp i å få «Skolemat!» som slagord attende. «Kven skal betale», spør vi då. Frå grender «ytterst ute» i «distriktene» og til store byar lever vi då i uro over moglege budsjettkutt, og å fortelje oss at kommunane aldri har hatt så god økonomi, hjelper ikkje oss som kan lese budsjett. Når Ap insisterer på at helseføretaka skal halde fram som dei er, men jamt klagar over at det vert for mange deltidsstillingar, ikkje minst i helseføretaka, då sluttar vi å høyre etter. Når det knapt lenger finst fiskeripolitikk, men kvoteordningane er privatiserte og til fals i marknaden, er det vanskeleg å tru på politikk for distriktsnæringar. Slike døme kan vi ramse opp lenge.

Effektivisering

Lenge var dette eit Ap-problem; Høgre visste jo alle kvar dei hadde, dei var jo for storparten av alt Ap var imot. Men sanneleg klarte ikkje Høgre og Frp å forvirre eigne veljarar, som lenge har vore like vise om det er talspersonane for partia som seier det som gjeld, eller regjeringssjefen. Bompengekrigen, mest gyldig berre for Bergen og Oslo og Nord-Jæren, har rast i månadsvis i staden for diskusjonar om kommunepolitikken. Ikkje berre kommunereforma, men den såkalla nærpolitireforma og omleggingar i helsestellet – såleis nedleggingar av fødestover – har skapt diskusjonar som knapt nokon rikspolitikar har teke alvorleg. Utanom Senterpartiet har flestalle snakka som om alt handla om effektivisering.

Med rette eller urette meiner jamt fleire at dei får større voner av å satse på to heilt skilde grønfargar: felleskjøpskjeledressgrønt for «de der ute i distriktene» og parkgrønt for storbyane – kvar sin smak. Båe med framhjelp frå skulestreikar og andre aksjonar, der antivindmøllefolket hamnar i Sp og provindmøllefolket i MDG. Venstre og KrF har ikkje lenger noka rolle i distriktsopprør, endå dei slit med restar av ein alternativ retorikk som ikkje lenger fungerer.

Politisk samarbeid

Heile veka har ein i media undra seg over eit fenomen som at Folkeaksjonen Nei til mer Bompenger (FND) i Stavanger kan samarbeide med om lag heile det politiske spekteret og lande på avtalar med Ap, Sp, SV, MDG og Rødt. Det er elles oversett at dei går saman med Ap og Frp i Sandnes. Det finst tilsvarande mengdevis av døme på at lokale aksjonar har sprengt høgre–venstre-aksen over heile landet. Lokale problem og løysingar er viktigare enn lovnader frå landspartia som ingen lokalt kan rekne med å halde.

Enkelte veteranar i politikken har skjøna at folk er leie av sjølvmotseiingane frå dei gamle partia, så som sauebonden Helga Pedersen i Tana, som arbeidde imot samanslåinga av dei to nordlegaste fylka og støtta mange av punkta i organisasjonen ForFinnmark. Tydeleg tale lønte seg i Tana: 39,8 prosent landa Ap på der. Overalt er det tydeleg at det er klår tale (som ikkje med naudsyn er logisk, kan vi hugse) som gjeld.

Fyndord og slagord

Når Lan Marie Berg medvite fornærmar somme med å rope «Vi elsker bomringen!», er ringen slutta, så å seie: Politisk truverd ytrar seg no med fyndord og slagord som heilt løyser seg frå grubleri på gamle partikammers. Utetter valkampen klang ferdiglaga ikkje-svar leverte av rutinerte politikarar holt. Etter valet organiserer lokalsamfunna seg uavhengig og rekrutterer andre politikaremne enn dei som før har vore påsette og strigla. Det er liten grunn til å tru at leiingar på noka høgre- eller venstreside kan vinne att kontrollen. Det er for seint. Norsk politikk er grunnleggjande endra. Katten er ute or sekken og kan ikkje fangast inn igjen. Han vert visst kalla «demokrati» og melder seg som ei gjenoppdaga overrasking.

Bjørn Kvalsvik
Nicolaysen

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen er professor i lesevitskap ved Universitetet i Stavanger og fast skribent i Dag og Tid.