Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

På søndag skal aserbajdsjanske styrkar ha gått til åtak på Nagorno-Karabakh. Denne armenske enklaven reiv seg laus frå Aserbajdsjan i ein krig etter at Sovjetunionen vart oppløyst. Krigen tok slutt i 1994, men konflikten varer ved. Berit Nising Lindeman er leiar for Aust-Europa og Sentral-Asia-avdelinga til Helsingforskomiteen.

– Vi veit lite om kva som eigentleg skjer i Nagorno-Karabakh. Kor alvorleg er dette eigentleg?

– Det er veldig vanskeleg å få sikker informasjon, og det er mykje propaganda. Det er ikkje mogleg for uavhengige observatørar å kome seg til frontlina frå aserbajdsjansk side. Dette har vore mange trefningar gjennom åra, men det er nytt at aserbajdsjanske styrkar går til åtak inne i Nagorno-Karabakh. Aserbajdsjan skal òg ha teke attende landsbyar i den armenskkontrollerte buffersona kring enklaven. Det er frå den sona dei fleste aserbajdsjanske flyktningane stammar. Aserbajdsjan har 724.000 internt fordrivne.

– Det er 26 år sidan krigen tok slutt. Korleis kan ein konflikt haldast på sparebluss så lenge?

– I 1994 vart det våpenstillstand, men det kom aldri nokon fredsavtale. Båe partar har mykje å tape og ingenting å gje, og alle fredsforhandlingar har falle i fisk. Det har stadig vore større og mindre trefningar. Denne gongen ser det ut til å vere eit planlagt åtak, og det meste tyder på at aserbajdsjanarane byrja denne gongen. Dei har mest å vinne, det er deira territorium som er okkupert.

–?Folkerettsleg sett er det ingen tvil om at dette er aserbajdsjansk territorium?

–?Ut frå prinsippet om at nasjonalstatens territorium er ukrenkjeleg, er Nagorno-Karabakh utan tvil aserbajdsjansk. Dette var ein del av sovjetrepublikken Aserbajdsjan. Men folkeretten har òg eit prinsipp om sjølvråderett. Ei folketeljing i 1989 synte at 77 prosent av befolkninga i Nagorno-Karabakh var armenarar, og få av dei ønskte å vere ein del av Aserbajdsjan. OSSE, som har mekla i konflikten, har foreslege at den juridiske statusen til Nagorno-Karabakh skal avgjerast gjennom ei folkerøysting, og at alle fordrivne og flyktningar skal ha rett til å returnere til sine tidlegare bustader.

– Nagorno-Karabakh ser pussig ut på kartet: Ein bønneforma armensk lomme omgjeven av aserbajdsjansk territorium. Korleis fungerer denne eininga eigentleg?

– Ho fungerer ikkje som ein stat. Sjølv kallar armenarane området for Artsakh. Det er eigne politiske institusjonar og eit eige parlament der, så Nagorno-Karabakh har eit visst sjølvstende. Men denne eininga kunne aldri vore etablert utan støtta frå Armenia og økonomisk støtte frå den armenske diasporaen i USA. Og ikkje eingong Armenia anerkjenner Nagorno-Karabakh som sjølvstendig stat.

– Aserbajdsjan har store inntekter frå gass og olje, og har rusta opp så det monar sidan 1994. Korleis er styrkeforholdet mellom partane no?

– Dei to landa brukar båe ein svært stor del av BNP på våpen. Aserbajdsjan har kjøpt mykje våpen, særleg frå Russland og frå Israel. Og den aserbajdsjanske hæren har fått tilgang til høgteknologisk utstyr, mellom anna dronar som skal ha blitt brukte i åtaket søndag. I ein full krig mellom Aserbajdsjan og Armenia ville truleg Aserbajdsjan vere sterkast. Men armenarane er ikkje åleine, dei har ein forsvarspakt med Russland.

– Og russarane ønskjer ikkje at denne striden skal blusse opp – dei har bede om at kampane blir avslutta?

– Russarane har eit spalta syn på denne konflikten. Dei er allierte med Armenia, men Putin har òg eit godt forhold til president Alijev i Aserbajdsjan. Russarane ønskjer ikkje ei opptrapping av konflikten, og dei står ikkje bak det som skjer no. Men når ting er som dei er, gjev dei jo Putin eit høve til å styrkje posisjonen sin overfor Armenia.

– Tyrkia gjev på si side full støtte til Aserbajdsjan?

– Forholdet mellom tyrkarane og armenarane har vore elendig sidan folkemordet på armenarane under første verdskrigen, og Erdogan er ein viktig støttespelar for Aserbajdsjan. Spørsmålet er om det no er snakk om noko meir enn verbal støtte. Det veit vi ikkje.

– Aserarar og armernarar sloss i dette området for hundre år sidan, og Sovjetunionen la berre eit lokk på konflikten. Det er vanskeleg å sjå at nokon av partane vil gje seg?

– Det er ein slik ulukkeleg situasjon. Det minner mykje om situasjonen i Midtausten, med partar som ikkje kan gje seg. Det finst fredsforslag på bordet, men ingen av partane vil vike ein tomme. Og det er enormt med kjensler på båe sider. Eg klarer ikkje å sjå korleis det nokon gong skal bli semje.