Tyskland

Jesper Hommefoss
Johnsen

jesper@dagogtid.no

Torsdag 24. februar 2022. Russland har nett gått til åtak på Ukraina, og omverda leitar etter ein reaksjon. I Berlin kjem ein krins med kanslarens næraste støttespelarar saman for å planleggje den tyske reaksjonen på Putins krigshandlingar. Dei skal «tenkje det utenkjelege», som interne kjelder seinare skal seie. Resultatet vert det kanslaren seinare same helg kallar eit «tidsskifte» i den tyske utanrikspolitikken.

Nesten heilt åleine skal krinsen rundt kanslaren planleggje den største vendinga i tysk utanrikspolitikk sidan krigen. Militær opprusting, slutt på den forsonande lina overfor Russland, og våpenleveransar til eit område i krig. Dei grove trekka er diskuterte med opposisjonsleiar Friedrich Merz og leiarane av koalisjonspartia på førehand. Men ikkje eingong utanriksministeren eller visekanslaren vert varsla om dei 100 milliardane euroane ekstra til forsvaret, før dei sit i forbundsdagen og høyrer kanslaren tale. Det er eit overraskingstrekk.

Med ei så stor avgjerd er det overraskande at ingen debatt rundt temaet har kome riktig i gang. På grasrota i både SPD og Die Grünen er det misnøye å spore – men sett frå utsida er rekkjene slutta. «Det liberale demokratiet er ikkje eit stridsforbund», åtvarar Lenz Jacobsen, politikkredaktør i Zeit Online. Same kor riktig avgjerda om å ruste opp er, er det like viktig å ta vare på motstemmene. I eit demokrati er det viktigare med meiningsbryting enn å sverje truskap. Jacobsen åtvarar mot ein direkte overgang frå tysk fredsnaivitet til intellektuell mobilisering.

Tidsskifte

Tre dagar etter at krigen i Ukraina tok til, kallar den tyske forbundsdagen inn til hastemøte. Det høyrer med til konteksten at Putin nett har sett atomkapasiteten i alarmberedskap. Frå talarstolen skal kanslaren kunngjere den utanrikspolitiske vendinga.

Difor har han tatt med seg sterk retorisk skyts. Han opnar talen med å seie at Putins overfall på grannefolket markerer eit «tidsskifte» i europeisk historie. I løpet av den neste halvtimen skal han gjenta omgrepet fem gonger. Det er sjølve symbolet på det paradigmeskiftet han no skal innleie. Våpen til Ukraina, fridom frå russisk energi og 100 milliardar euro til det tyske forsvaret. På kort tid skal fleire heilage kyr i den tyske utanrikspolitikken slaktast etter tur.

Olaf Scholz skal tilby tysk leiarskap med «Europa som handlingsramme». På kennedyaktig vis seier han: Spør ikkje kva du kan gjere for landet ditt, men kva du kan gjere for heile den europeiske unionen. Kanslaren lovar alliansepartnarane at Tyskland skal ta sitt ansvar i åra som kjem. Ikkje minst militært.

Opprusting

Størst er plateforskyvingane nemleg i tryggleiks- og forsvarspolitikken. I 30 år har tyske forsvarsbudsjett lege på om lag 1,3 prosent av BNP – langt under forpliktingane i Nato-samarbeidet. I åra framover skal det tyske forsvarsbudsjettet gå «langt utover 2 prosent». Berre i år skal det kome ei utbetaling på 100 milliardar euro.

Til samanlikning: Det noverande forsvarsbudsjettet ligg på om lag 50 milliardar euro. Regjeringa forpliktar seg i tillegg til atomforsvaret og innkjøp av væpna dronar – omstridde tema hjå både dei grøne og sosialdemokratiske koalisjonspartnarane.

Om ein klikkar seg inn på videoen av talen, kan ein høyre fleire gisp i salen då kanslaren ramsar opp tiltaka. I etterkant kan ein sjå hektisk famling med mobiltelefonar og raske tomlar blant dei folkevalde. Ikkje berre av di 30 år med utanriks- og tryggingspolitisk historie er vekke i løpet av ein føremiddag. Ut vindauget går òg gamle partipolitiske sanningar. I den nye verda etter Putin er verken sosialdemokratane eller dei grøne pasifistar lenger.

Denne haldningsendringa har lenge vore i emning. Alt i 1999 var det nettopp dei raudgrøne partia som sprang over gamle skuggar då dei vedtok å sende soldatar til Kosovo. I fjor var visekanslar Robert Habeck på besøk i Ukraina. Då kravde han at Tyskland skulle sende «defensivvåpen» til landet – til stor misnøye internt i partiet.

I SPD har leiande utanrikspolitikarar den siste tida vist til at til og med fredsprisvinnaren Willy Brandts forsoningspolitikk var basert på eit sterkt militær. Under heile hans tid i kanslarstolen låg forsvarsbudsjettet på langt over 3 prosent av BNP. «Kvar tid krev eigne svar», sa Brandt ein gong. Hans tid kravde forsoning og nedrusting. Men sist Europa var i storkrig, måtte Brandt flykte til Noreg.

Energitryggleik

Sjølv om den nye utanrikspolitiske identiteten er det mest slåande ved Scholz’ tale, er den største utfordringa for Tyskland nett no den energipolitiske situasjonen i landet. I fleire år har tyskarane gjort seg avhengige av russisk energiimport. 55 prosent av gassen og 42 prosent av oljen kjem frå det austlege landet. I alt kjem ein fjerdedel av det tyske energiforbruket frå Russland, og meir skulle det bli. Overgangen til ei klimanøytral energiforsyning skulle plastrast med gass – billeg importert gjennom to røyrleidningar i Austersjøen.

Scholz lovar difor å byggje nye terminalar for flytande gass i Brünsbüttel og Wilhelmshaven. Desse skal i framtida også kunne ta imot grøn hydrogen. Men utbygginga kjem til å ta tid. Og det kjem langt ifrå til å vere nok.

Meir oppsiktsvekkjande var det difor at visekanslar og næringsminister Robert Habeck frå partiet Dei Grøne uttalte at han no legg «ideologiske føringar» i energipolitikken til side. Mange har tolka det som eit hint om at dei siste atomreaktorane får halde på litt til. Men det kan vise seg å verte vanskeleg. For berre tre reaktorar står igjen, og dei skal av nettet ved utgangen av året. Selskapa bak er ikkje førebudde på å drive vidare, og dei manglar både brennstoff og personale. I tillegg skal det vere høg risiko knytt til å drifte kraftverka vidare.

Difor har planen om å fase ut kolkrafta til og med år 2030 fått eit tjukt spørsmålsteikn bak seg. Vattenfall har alt kunngjort at dei inntil vidare stansar planane om utfasing av kolkraftverket i Moorburg. Næringsministeren er open for å la kolkrafta halde fram ein stund til. I det minste i reserve. Fordelen med kol- kontra atomkraftverk er at dei relativt lett kan verte skrudde av og på. Atomkraft krev lang tid med planlegging og kontinuerleg vedlikehald.

Paradoksalt nok kan krigen i Ukraina få dei tre koalisjonspartia til å rykkje nærare saman. Plutseleg set den grøne visekanslaren forsyningstryggleiken framfor klimamåla, og den liberale finansministeren kallar fornybare energikjelder «fridomsenergi». Tysdag vart dei samde om å bruke 200 milliardar euro på klimatiltak fram til 2026. Klima- og energipolitikken har vorte eit spørsmål om nasjonal tryggleik.

Krigskanslaren

For ein månad sidan trenda emneknaggen #WoistOlaf? på Twitter, i lag med bilete som likna bileta i barnebokserien Hvor er Willy?. I staden for den høgreiste mannen i raudstripa genser var det kanslaren sjølv som hadde forsvunne i menneskemengder rundt om. No har den «mumlande kanslaren» byrja å leie i staden. 56 prosent av tyskarane seier at dei er fornøgde med arbeidet han gjer. Og på éi veke har regjeringa gått opp 14 prosent på meiningsmålingane.

«Vi har vakna til ei ny verd», sa den tyske utanriksministeren, Annalena Baerbock, morgonen etter det russiske åtaket på Ukraina. Tysk politikk er på full fart inn i ein ny tidsepoke.