Denne gongen kom ein usynleg angripar som alle må passe seg for, for ikkje å bli smitta. Sjølv om viruset er kjent også i folkesetnaden i Palestina, blei det usynlege knytt til ei mistenkjeleggjering av andre, av di dei kan vere berarar av smitten. Vi måtte lære oss å bli «antisosiale», noko som er vanskeleg i den palestinske kulturen.

Dei kulturelle verdiane gjer individet til ein organisk del av dei sosiale omgjevnadene. No må vi lære å sjå oss sjølve som individ uavhengige av sosiale grupper som (stor)familie, skule og moskear. Diverre er dette ei vanskeleg lekse å lære for palestinarar. Omtrent som å fortelje Frp-arar at det ikkje skjer noka snikislamisering i Noreg. Det er med andre ord særs vanskeleg.

Viktige band

Etter nærare eit år har vi likevel ikkje hatt tid til å utvikle nye vanar som hjelper oss med å handtere viruset og livet under nedstenging. Det er motsett, for vi har lært at vi er avhengige av dei sosiale nettverka. Under okkupasjon har vi lært at blir ein far fengsla, får onkelen mange av oppgåvene, og mora trer inn i rolla som både mor og far. Blir ein son drepen, vil alle borna bli som søner for mora. Dei vil alle gjere sitt for å kompensere for mellom anna dei tapte inntektene frå dei døde familiemedlemmene.

Desse viktige sosiale banda må vi også lite på i pandemien, ikkje minst av økonomiske grunnar. Dei nettverka staten kan erstatte i Noreg, der byråkratiet berre treng namn og personnummer, er avgjerande i Palestina. Og dei verkar mot den naudsynte avgrensinga av sosial kontakt. Vi er sosialt kondisjonerte til å styrke dei sosiale banda i krisetider.

Konspirasjonsteoriar

Det er ikkje rart at vi ikkje har utvikla dei vanane som gjer oss «asosiale». I staden utvikla mange palestinarar, i ljos av nyhendemeldingane om smitte, infeksjonar og talet på døde, merkelege teoriar om opphavet til viruset. Mange trur ikkje på informasjon frå media og held seg heller til konspirasjonsteoriar. Anten var dette noko amerikanarane gjorde mot kinesarane, eller kan hende det var franskmennene som ville råke den amerikanske økonomien. Det var ingen mangel på idear om kven som stod bak, eller kreative forklaringar på kvifor viruset blei spreidd.

Det er også mange «teoriar» om kvifor vaksinen kjem seint til Palestina. Det er heller ikkje lett å sjå kor mykje som alt har kome. I byrjinga av førre veke heldt styresmaktene ein konferanse om koronasituasjonen. Statsministeren sa at dei arbeider med saka, og nyhendebyråa melder at styresmaktene håpar på fleire leveransar gjennom Covax-samarbeidet.

Det palestinske budsjettunderskotet er eit stort hinder, men styresmaktene skal klare å skaffe vaksinar – «om Gud vil», som statsministeren sa. Tysdag denne veka fortalde helseministeren at det no er gjort avtalar om å kjøpe til saman 4,5 millionar dosar Pfizer BioNTech og Sputnik V. Vi får sjå om dei kjem.

Guds vilje

I eit politisk klima som det i Palestina er det vanskeleg å finne ein veg til å snakke om covid-19 som berre ein sjukdom. Når du tek vekk politiske forklaringar på problema, er det Guds vilje som tel i det palestinske samfunnet. Det Gud vil, skjer, same kva menneska gjer. Det heiter at når du vil og Gud vil, er det Guds vilje som skjer.

Ein del ser også på pandemien som eit endetidsteikn. Dette har i nokre krinsar ført til auka religiøsitet. Ein må be meir for å unngå Guds straff over dei ikkje-truande eller dei som ikkje trur nok. Då går ein sjølvsagt òg oftare i moskeen, med dei følgjene det får for spreiing av viruset. Vi har nok sett noko av det same mellom ortodokse jødar i Israel.

Storfamilien

Men mange sat heime dei tre–fire første månadene, saman med heile storfamilien, med foreldre, born og besteforeldre. Og dei åt alle måltid saman som om det var ramadan. Nokre gonger kom òg naboar og vener på besøk. Dei nytta høvet til å helse på vener og familiemedlemmer dei ikkje hadde sett på lenge.

Det vart heller ikkje slutt på bryllaup og gravferder. Dei fekk likevel noko mindre storleik enn normalt. Nokre hundre gjester, kanskje, noko som kan vere lite i Palestina, der stammar og klanar stadig mønstrar fleire tusen i slike viktige sosiale samanhengar. Deltaking i gravferder er jo også ei plikt andsynes Gud.

No, eit år etter byrjinga av marerittet, er koronaviruset spreidd over heile Palestina, med veksande tal på døde og, sjølv med dei varsla vaksinekjøpa til styresmaktene, ingen veg til vaksinert tryggleik i sikte. Vi synest å vere i Guds hender, utan annan hjelp enn den familie og slekt kan gje.

Konspirasjonsteoriane om virusopphavet har blitt borte. Dei er erstatta av teoriar om kvifor vi ikkje har fått vaksinar til no. I realiteten har vel scenen skifta frå det Gud vil, til det dei rike får til.

Ramadan

Ramadan har nett byrja, og med han følgjer frykt for meir spreiing. I denne tida er tradisjon og religion sterkt knytt til tett sosial omgang. Og så er det slik at om vi døyr i ramadan, då er Gud glad i oss, og vi døyr som martyrar.

Vi høyrer om dei som har blitt vaksinerte rundt om i verda, mellom dei israelarane. Palestinarane som arbeider med løyve i Israel, har fått vaksine av israelarane. Det har òg ein del av dei som bur i Jerusalem. Det er kanskje best, no som ramadan gjer at mange av dei vil vere saman med andre som ikkje er vaksinerte i Palestina. Då kan jo smitten også ende opp i Israel.

Styresmaktene har bede dei av oss som ønsker vaksine, om å registrere namn og telefonnummer. Mange har gjort det, men ingen eg veit om, er innkalla for vaksinering – så langt. Og no har pandemien i det store forsvunne frå nyhendemedia.

I staden snakkar alle om det føreståande valet i Palestina. Det er òg meir om den heilage månaden, og om det vert mogleg å reise til Jerusalem og al-Aqsa-moskeen for å be eller ikkje. Det er heller ikkje mange av dei som vil be i heilagdomen, som brukar munnbind.

Slik lærer vi at det er stor skilnad på folk og statar. Palestinarar står lågt nede i hierarkiet og må vente. Slik er det når ein ikkje har korkje makt eller pengar.

Då får vi vel lite på Gud, tenkjer mange i Palestina, og håpar på Guds velsigning – så kanskje dei slepp å verte smitta i ramadan.

Hanada Kharma

Hanada Kharma arbeider ved Birzeit universitet i Palestina og har budd fleire år i Noreg.