Russland

Sergej Markelov

redaksjonen@dagogtid.no

Denne veka skreiv eg ein tekst om krigen i Ukraina til redaktøren i Novaja Gazeta. Svaret kom kjapt:

– Dette er ein flott tekst, men eg vil ikkje at nokon skal lese han slik han er no. Dette set både redaksjonen og meg i fare. Dei vil kunne setje meg i fengsel for dette.

Artikkelen vart kraftig redigert og publisert, men fjerna same dag, i lag med alle dei andre tekstane om krigen i Ukraina.

Årsaka er enkel: Den 4. mars 2022 innførte statsdumaen, parlamentet i Russland, militær sensur. Artikkelen min, i si originale form, kan få journalistar dømde til 15 år i fengsel, sidan teksten er likestilt med «spreiing av medviten falsk informasjon om bruken av dei væpna styrkane i Den russiske føderasjonen».

Journalistikkforbod

Lova er i praksis eit forbod mot kvar kritisk vurdering av Russlands handlingar i Ukraina. Det er forbode å kalle Putins «spesielle operasjonen» ein krig. Faktisk er uavhengig journalistikk ulovleg.

Og i førre veke gav det russiske medietilsynet, Roskomnadzor, russiske medium ordre om å berre nytte informasjon om krigen i Ukraina frå offisielle russiske kjelder. Tilsynet viser til lova om «nedkjempinga av forfalskingar», ei ny lov som vart vedteken etter at Putin gjekk til krig mot Ukraina.

Lista over sensurtiltak er lang. Her eit lite utdrag:

1. mars vart nettsida til den regionale publikasjonen Taiga.info blokkert etter omtale om hendingane i Ukraina.

3. mars vart den eldste uavhengige radiostasjonen i Russland, Ekho Moskvy (Moskvas ekko), tatt av lufta. Vedtaket om å avvikle radiostasjonen og nettsida vart tatt av styret i Ekho Moskvy. Også TV-kanalen Dozjd, som har vore på lufta sidan 2010, la ned arbeidet sitt denne dagen.

«Landssvik»

Natt til 5. mars slutta Novaja Gazeta å omtale krigen i Ukraina. Årsaka er trusselen om straffeforfølging av journalistar: 5. mars var den internasjonale gravejournalistikksenteret OCCRP erklært uønskt i Russland. OCCRP er spesialisert på å undersøkje korrupsjon og kriminalitet, og har publisert ei rekke avsløringar om den russiske eliten. Russiske journalistar som samarbeider med senteret, risikerer no å bli tiltala for forræderi.

6. mars stengde den amerikansk-finansierte Radio Free Europe/Radio Liberty kontora sine i Russland. Same dag blokkerte det russiske medietilsynet avisene Mediazona, Republic, VotTak, 7x7, Snob og ei rekke andre nyhendekjelder som med integriteten i behald rapporterte om krigen i Ukraina. Også nettsida til avisa Troitsky Variant – Nauka er no blokkert. Årsaka er publiseringa av eit ope brev mot krigen signert av 7600 forskarar i Russland og internasjonalt.

Slik kan eg halda fram.

Ein journalistven frå Murmansk skreiv ei urovekkande melding til meg:

– Eg har vore sjukmeldt sidan krigen braut ut. Men eg er sikker på at alle på jobben veit kvifor eg har vore sjuk. Sjukmeldinga er snart slutt, og spørsmålet no er korleis eg skal klare å leve vidare. Eg kan ikkje leve med at dei skal tvinge meg til å skrive falske nyhende om «militære operasjonar» i avisa. Eg skjønar kvifor du valde å reise frå landet.

Sensur

Sensuren i Russland kom lenge før krigen i Ukraina. Først kom det lover mot homopropaganda. Så mot nazistiske symbol. Så kom utanlandsk agent-lovene. Så kom bøtene mot aviser. Deretter vart mediehus blokkerte og stengde ned. Så kom det lover mot falske nyhende.

Eg hugsar då eg møtte dei fem andre i Russland som var erklærte utanlandsk agent av styresmaktene i mai 2021. Då undra det meg at dei meinte at det ikkje kom til å verte fleire av oss. Eg tenkte at det kanskje var noko eg ikkje hadde skjøna, men eg sa likevel: Det kjem til å kome ei ny bølgje, og lista vert lengre. Sensuren kjem til å verte forsterka fordi desse lovene ikkje er meinte å bygge eit nytt og uavhengig sivilsamfunn. Desse lovene er meinte å utrydde alle uavhengige og kritiske medium i Russland.

Protest

Sist sundag vart 4500 menneske, i 44 byar i Russland, arresterte etter at dei protesterte mot krigen. På Manesj-plassen i Moskva, like ved Kreml, vart styremedlem Oleg Orlov i menneskerettsorganisasjonen Memorial arrestert. Det vart òg den 80 år gamle Svetlana Gannusjkina, ein av Russlands mest kjende og anerkjente menneskerettsaktivistar.

Men fleirtalet i Russland støttar likevel framleis krigen i Ukraina. Før kona mi reiste frå Russland til USA fire dagar etter krigsutbrotet, vart ho beden om å signere eit støttebrev til Putin. «Dei kan dra til helvete», svara ho. Sjefen hennar sa at mannen hennar har vorte hjernevaska i USA.

Då eg la ut ein video der ein russisk soldat fortel at Russland bomba sivile mål i Ukraina, skreiv ein russisk ven til meg: «Kva er dette tullet du legg ut?»

Eg foreslo at vi skulle kome tilbake til denne diskusjonen om ein månad.

Dagen før vart ein av mine nære vener sint på meg fordi eg hadde publisert ein tale av Ukrainas president og skrive at eg beundrar han, fordi han i motsetning til Putin oppfører seg som ein ekte krigar.

«Tida vil vise, men vi skyt ikkje på sivile. Vi har presisjonsvåpen», svara ho.

Hysteri

I løpet av dei to siste vekene har Russland vorte prega av antiukrainsk hysteri. Det gule og blå symbolet på flyplassen i Kaliningrad, som skulle symbolisere sola og havet, er nymåla i raudt. Og det vert spekulert vilt i om dei skal endre dei gule og blå uniformene til matleveringsselskapet Yuandex.Lavka.

Og ein ven frå Petrozavodsk, byen i republikken Karelen der eg har budd dei siste 18 åra, sende meg eit bilete av rådhuset i byen, der bokstaven Z lyste opp på bygningen. Samstundes dekorerer russiske soldatar og offiserar militære våpen, bilar, helikopter og stridsvogner med Z-teiknet. På den offisielle Instagram-kontoen til forsvarsdepartementet i Den russiske føderasjonen opplyser dei at Z-teiknet tyder «for siger».

Ved eit barnesjukehus i Kazan organiserte dei tilsette og foreldra ein aksjon til støtte for krigen i Ukraina. Rundt 60 personar, vaksne og barn, stilte opp framfor sjukehuset i Z-form.

Men noko vil endre seg i hovudet til russarane som støttar krigen, når kjøleskåpa vert tomme, når masserekrutteringa til fronten startar, og når borna og slektningane deira kjem heim i ei kiste.

Sergej Markelov

Omsett frå russisk av Amund Trellevik