Utanriks

Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Tyske storselskap med fabrikkar i den kinesiske provinsen Xinjiang møter no aukande kritikk, skriv Der Spiegel.

Dei siste dagane har det kome ny dokumentasjon for den brutale undertrykkinga av dei muslimske uigurane i provinsen, og i Tyskland har dette ført til debatt om fabrikkane som tyske storselskap driv i Xinjiang. Eitt av desse selskapa er Volkswagen, som har ein bilfabrikk i provinshovudstaden Urumqi.

Journalistar frå Der Spiegel har vore på staden og skildrar fabrikken som eit anonymt utsjåande anlegg bak høge murar, under strengt statleg vakthald og med brakkene til ein væpna politistyrke som næraste nabo. Volkswagen har drive fabrikken i Urumqi sidan 2013, i partnarskap med det statlege kinesiske selskapet SAIC. Slike samarbeid med staten er vanlege for vestlege selskap som vil inn i Kina.

Heilt ukjent

Da Der Spiegel bad konsernet om ein kommentar til dei mange avsløringane av undertrykkinga i Xinjiang, og fortalde at satellittfoto synte det som truleg er kinesiske interneringsleirar berre 25 kilometer frå fabrikken, svarte Volkswagen-leiinga at dette er ukjent for selskapet.

«Så vidt vi kjenner til, er det ingen slik leir i nærleiken av fabrikken», heitte det.

Denne responsen er typisk for dei tyske industrikjempene som har bygd fabrikkanlegg i Xinjiang, ifølgje Der Spiegel. Også Bosch, BASF og Siemens har etablert seg med fabrikkar i provinsen. Ingen av dei er særleg interesserte i å snakke om undertrykkinga av uigurane, men forsikrar at det ikkje er slavearbeid verken i fabrikkane deira eller hos underleverandørane.

– Folkemord

Men det den kinesiske staten driv med i Xinjiang, blir stadig vanskelegare å ignorere. Etter at det braut ut valdelege opptøyar i provinsen i 2009, og uigurar stod bak terroraksjonar andre stader i Kina, har styresmaktene drive ei undertrykking i svært stor skala i Xinjiang. Fleire hundre tusen uigurar skal ha vore sette i interneringsleirar, mange har blitt torturerte, og uigurisk kultur og religionsutøving blir undertrykt av staten.

Amerikansk UD meiner dei kinesiske forsøka på å utslette den uiguriske levemåten kan kallast eit folkemord. Så kvifor vel eit selskap som Volkswagen å leggje ein fabrikk til ein provins der det går føre seg slike grove brot på menneskerettane?

VW seier sjølv at fabrikken er «ein integrert del av SAIC Volkswagens strategiske planer i Kina». Ifølgje Der Spiegel gjev ikkje anlegget i avsidesliggande Urumqi særleg god forretningsmessig meining i seg sjølv. Men for Volkswagen er den kinesiske bilmarknaden særs viktig: 40 prosent av salet til selskapet skjer i Kina, og Der Spiegel spekulerer på om det å leggje ein fabrikk til Xinjiang er ein måte å syne lojaliteten sin på overfor kinesiske styresmakter.

Mykje står på spel. Toppsjef Herbert Diess har sagt at «framtida til Volkswagen blir avgjort i Kina». Og dersom selskapet skulle velje å stenge fabrikken på grunn av press frå menneskerettsaktivistar og tyske politikarar, vil kinesiske styresmakter «tolke det som ei fiendtleg handling», seier Ferdinand Dudenhöffer, direktør for Center for Automotive Research i Duisburg.

Nytt press

Men etter dei siste avsløringane om interneringsleirane i Xinjiang har trykket auka på Volkswagen heime i Tyskland, og det kjem ikkje berre frå menneskerettsaktivistar. Også fondsforvaltarar og andre investorar i selskapet har stilt seg kritiske til Kina-politikken, og den tyske regjeringa trugar med å trekkje dei økonomiske garantiane sine for vidare Volkswagen-investeringar i Kina.

Det vil i så fall auke den økonomiske risikoen for selskapet. I tillegg kjem ei ny lov til å drive opp presset vidare neste år. Den nye lova gjer tyske selskap ansvarlege for menneskerettsbrot også i heile leverandørkjeda som selskapet nyttar seg av, noko som neppe blir lett å leve opp til for VW-fabrikken i Xinjiang.