Sofie May Rånes

sofie@dagogtid.no

Det var ei intens helg då Wagner-gruppa, med Jevgenij Prigozjin i spissen, marsjerte mot Moskva. Stod den russiske leiinga i fare for å bli styrta? Men så snudde Prigozjin. Den belarusiske presidenten Aljaksandr Lukasjenka hadde tatt rolla som meklar; korkje Wagner-sjefen eller leigesoldatane hans skulle stillast for retten. Tvert om vart dei inviterte til Belarus. Kva vil dette ha å seie for posisjonen til Belarus og Lukasjenka?

Arve Hansen er rådgjevar i Helsingforskomiteen. Han har studert i Minsk, arbeidd i Kyiv og Murmansk og drive med feltarbeid i Ukraina.

– Kvifor tok Lukasjenka rolla som meklar i denne situasjonen?

– Eg ser fleire moglege grunnar. Det viktigaste er nok at opprøret til Prigozjin ikkje berre trua Putin, men indirekte også Lukasjenka-regimet. I 2020, då store delar av Belarus protesterte mot valfusk og alvorlege brot på menneskerettane, var det berre med hjelp av politisk og økonomisk støtte frå Kreml at Lukasjenka overlevde. Skulle Putin bli styrta, er det slett ikkje sikkert at etterfølgjaren hans vil prioritere å beskytte den belarusiske diktatoren.

– Kva kan måten Lukasjenka handterte dette på, ha å seie for han på lengre sikt?

– Det kan vere med på å sikre posisjonen hans i framtida. Måten han handterte dette på, passar godt inn i Lukasjenkas framstilling av Belarus som ein uvurderleg alliert av Russland, slik Belarus var under andre verdskrigen. Lukasjenka har no klart å skape blest om seg sjølv og har scora mange PR-poeng på det som skjedde. Ikkje minst i Russland.

– Wagner-gruppa er ein hær av leigesoldatar. Kva nytte kan Lukasjenka ha av dei?

– Det kan godt vere at han, som han sjølv seier, ønskjer å gjere nytte av kunnskapane og Wagner-soldatane internt i Belarus. Prigozjin er ein skruppellaus krigsforbrytar som ikkje skyr noko middel for å oppnå måla sine. Den militære erfaringa han har frå Afrika, har gjort han til ein ekspert på opprør. Kanskje vil Lukasjenka bruke Prigozjin til å utslette opposisjonen i landet. I tillegg er det mange belarusarar som slåst på ukrainsk side i krigen, og dei har uttala at målet deira er å fri Belarus frå grepet til Lukasjenka. Dei har no fått mykje militær erfaring og har tilgang på våpen. Dette veit Lukasjenka.

– Korleis vil nærværet av Wagner påverke handlingsrommet til opposisjonen?

– Det er for tidleg å seie noko om det, men det er klart at opposisjonen følgjer nøye med på leigesoldatane. For éin ting er å slåst mot Lukasjenkas enorme, undertrykkjande maktapparat, noko som er vanskeleg nok i seg sjølv; det er noko ganske anna å vite at ei gruppe sadistar, torturistar og krigsforbrytarar, med brei militær erfaring, har blitt tilsette for å beskytte presidenten.

– Du seier at Lukasjenka kan ha nytte av Wagner-gruppa. Men Russland har jo også plassert atomvåpen i Belarus. Kan ikkje dette heller svekkje sjølvstendet til landet?

– Mange belarusarar meiner at landet allereie har mista alt sjølvstende og har vore under russisk okkupasjon sidan 2020. Dei har for så vidt rett i at Lukasjenka har bytt delar av suvereniteten til landet mot nokre fleire år ved makta.

– Putin har mista kontrollen over Wagner-hæren. Vil Lukasjenka klare å halde dei i taumane?

– Det er for tidleg å seie. Heile regionen har vore ustabil i fleire år, og det er særs vanskeleg å seie korleis krigen kjem til å verke inn på maktbalansen mellom desse krigsherrane. Det som er heilt sikkert, er at korkje Putin, Lukasjenka eller Prigozjin står støtt.

– Fleire seier at Putin er svekt etter opprøret til Prigozjin, men er det mogleg at han heller kan klare å bruke det til å styrkje sin eigen posisjon?

– Det er nokre som spekulerer i om dette er planlagt av Putin for å identifisere interne fiendar. Men i så fall er det eit ekstremt høgt spel han speler. Eg trur heller at Putin stod fram som svak og handlingslamma for mange russarar.

– Kva er ditt inntrykk av stabiliteten i den russiske staten i lys av det som skjedde i helga?

– Putin har over fleire år bygd eit politisk system basert på ei rekkje uavhengige tryggingsstrukturar som alle svarer til Putin. Wagner er unik fordi gruppa opererer i Russland heilt utan omsyn til russiske lover og reglar. Det at ein er avhengig av eit slikt system, er i seg sjølv eit teikn på store indre politiske problem. Men når Wagner snur seg mot si eiga leiing og truar med borgarkrig, er det klart at illusjonen av stabilitet har forsvunne.