JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Samfunn

Tudor-metoden ville fullført brexit

Da Henrik VIII skilde lag med Europa, spela han eit langsiktig spel. Det må Storbritannia gjere òg.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Kong Henrik VIII tronar med føtene på pave Clement VI, 1641

Kong Henrik VIII tronar med føtene på pave Clement VI, 1641

Kong Henrik VIII tronar med føtene på pave Clement VI, 1641

Kong Henrik VIII tronar med føtene på pave Clement VI, 1641

8109
20181123
8109
20181123

«Det største mistaket av britisk statskløkt sidan Suez-krisa.» Ein skulle kanskje tru at tidlegare samferdselsminister Jo Johnsons avskjedsord til Theresa May kunne bli udøyelege i historieeksamenar i vidaregåande skule i framtida.

Martin Wolf i Financial Times freista svare på spørsmålet. «Samanlikningar med Suez-krisa i 1956 er ikkje i nærleiken av å treffe», erklærte han for eit par veker sidan. «Dette er ei mykje verre klemme.»

Men kva kan vere verre enn Storbritannias audmjukande tilbaketrekking frå suezkanalsona i 1956? Svaret, om ein skal tru David Keys i The Independent, er München-avtalen frå 1938.

Å byte ut den sure, røykfylte lufta i Nord-California med den fuktige tåkeatmosfæren i London var litt av ein letnad... inntil eg byrja høyre på skravlinga om brexit. Suez? München? Dei er vilt upassande parallellar. I 1956 invaderte Storbritannia Egypt, men vart tvinga av amerikansk økonomisk press til å trekkje seg ut att. Blunderen til sir Anthony Eden var å tru at han kunne utfordre Gamal Abdel Nasser utan først å klarere det med Dwight D. Eisenhower. Feilen avdekte veikskapen til det postimperiale Storbritannia og kor avhengig landet var blitt av Washington.

I 1938 ofra Storbritannia heller Tsjekkoslovakia enn å risikere ein konflikt med Adolf Hitler. Neville Chamberlains blunder var å tru at den tida han vann på kostnad av Tsjekkoslovakia, ikkje var like tilgjengeleg for Hitler. Feilen dømde Storbritannia til å slåst mot Hitler eit år seinare utan utsikter til hjelp frå Sovjetunionen, på grunn av den tysk-sovjetiske ikkjeåtakspakta frå august 1939.

Brexit er heilt annleis. Som eg har hevda tidlegare, var votumet til det britiske fleirtalet i folkerøystinga i juni 2016 eit votum for skilsmisse. Det liknar meir på avgjerda til Henrik VIII i 1532 om å forlate den katolske kyrkja, med veljarmassen no i kongen si rolle. Begge skilsmissene vekte bitter motstand, heime så vel som i andre land. Henriks skilsmisse var både komplisert og langdryg, og ho var nær ved å bli omstøytt av dotter hans, Mary. Det enda med at den engelske reformasjonen stod ved lag. Trass i utfordringar frå habsburgarar, bourbonarar og jakobittar stod Storbritannia fram som ein protestantismens pilar.

Eg gjettar på at Storbritannias avskjed frå EU vil bli akkurat like komplisert og langdryg, men ha eit liknande resultat til slutt. Så lenge dei politiske elitane i Frankrike og Tyskland hadde ein Bundesrepublik Europa som mål, var brexit både uunngåeleg og naudsynt. No når vi trekkjer oss ut, er det grunn til å setje europeisk integrasjon på vent. Med valet av populistiske regjeringar – ikkje berre i Ungarn og Polen, men dette året i Italia, ein grunnleggjande medlem av EU – kan han endatil gå i revers. Den heilage tyske keisarinna, Angela Merkel, svinn frå scena.

Det er sant at skilsmissevilkåra Theresa May fekk med seg heim frå Brussel, er skrekkelege. Dei som røysta «ja» til brexit, ville «ta attende kontrollen», i trua på at brexit ville gjenreise britisk suverenitet, særleg i spørsmål om immigrasjon og handelspolitikk. Men utkastet til utmeldingsavtale sender Storbritannia ut i eit limbo av uviss tidslengd. Overgangsperioden på 21 månader kan utvidast ved gjensidig semje, men løysinga for den irske grensa kan halde heile Storbritannia i ein evigvarande tollunion med EU.

I overgangstida vil Storbritannia slutte å vere medlem av EU, men utan full suverenitet. Landet vil vere underkasta den felles EU–Storbritannia-komiteen som har tilsyn med korleis avtalen vert sett ut i livet. I tilfelle usemje er det eit panel av fem dommarar utpeikte av denne komiteen som vil bestemme. Men alle saker som gjeld EU-lovar, vert likevel sende over til EU-domstolen.

Artikkel 6 etablerer eitt felles tollområde for Storbritannia og EU. «Nord-Irland er difor i det same tollområdet som Storbritannia.» Slik eg les det, vil Nord-Irland faktisk vere i EUs tollunion. Med mindre og inntil spørsmålet om den irske grensa er løyst, vil Storbritannia vere underlagd EUs handelsreglar så vel som noverande og framtidige miljøreglar, arbeidslivsstandardar og sosiale standardar og reglar for statleg støtte. (Denne siste restriksjonen vil innebere strenge rammer for politikken til ei framtidig Labour-regjering.)

May har sagt om att og om att at ingen avtale vil vere betre enn ein dårleg avtale. Vel, dette er ikkje ein dårleg avtale; det er ein forferdeleg avtale. Det er ein skilsmisseavtale som gjev Storbritannias tidlegare ektefelle ei makt som ingen skild person ville godta, inkludert makta til å nekte Storbritannia å inngå kva som helst av andre relasjonar i ein kanskje uendeleg overgangsperiode. Nord-Irland er eit slags barnegissel, som sikrar at det ikkje kan bli noko endeleg brot utan samtykke frå eksen.

Men kva hadde du venta deg? Gjorde paven livet lett for Henrik VIII?

Så kva no? Eg vil tru at det no er minst 48 brev frå toryparlamentarikarar som krev røysting over eit mistillitsframlegg, og eg håpar ho vil tape ei slik avrøysting og på det viset setje i gang ein konkurranse om å bli ny leiar for toryane.

Etterfølgjaren må lære av mistaka hennar. Frå den augeblinken artikkel 50 vart sett i spel, var Storbritannia i ein svak posisjon. Posisjonen vart berre svakare da May avslo å leggje ein plan for eit scenario med ingen avtale. Ho nekta å undersøke om det var råd å få til ein anglo-amerikansk frihandelsavtale (FTA), sjølv om Donald Trump lufta tanken – som eg har høyrt frå autoritativt hald at han gjorde. May gjorde heller ikkje motstand da EU trekte spørsmålet om den irske grensa inn i tingingane.

Den beste forklaringa på framferda hennar er ikkje at hjartet hennar ikkje banka for brexit ettersom ho eigentleg ville bli verande i EU. Utkastet til utmeldingsavtale ber ikkje hennar fingeravtrykk, men avtrykka til Oliver Robbins og dei andre embetsfolka som framforhandla det, paragraf for paragraf, med dei europeiske kollegaene sine. Det er sir Humphrey Appleby av gammal årgang i BBC-komedien Yes Minister: I samsvar med vilkåra forlèt Storbritannia EU for å bli verande i unionen; landet går ut for å bli verande der.

Theresa Mays etterfølgjar kan ikkje med noko truverd gjere framlegg om å reforhandle skilsmissa, fordi europearane rett og slett vil seie nei til det. Heller ikkje kan etterfølgjaren med noko truverd tilby å forkaste avtaleutkastet, for det er ikkje utarbeidd noko scenario for ingen avtale. Toryane må unngå ei ny folkerøysting, ettersom ei avrøysting om å gå ut av brexit – som er utenkjeleg – ville gjere minst ein tredjedel av britiske veljarar framande overfor partiet sitt i ein generasjon. Eit nyval ville ikkje vere stort betre: Same kva meiningsmålingane fortel nett no, ville Labour vinne overlegent om veljarane vart bedne om å felle dom over den ynkelege merittlista frå åra med May.

Den einaste utvegen er difor å vinne tid. Denne forferdelege avtalen kjem til å bli nedvotert i Underhuset. Den nye statsministeren kan be om forlengd tidsfrist etter det. Samstundes må planlegginga for eit resultat med ikkje-avtale fortrengje alle andre saker. Tingingar om ein frihandelsavtale mellom USA og Storbritannia er neste sak på agendaen. Det ville ikkje skade om ein på same tid vekte til nytt liv det ein gong så vitale sambandet med Kina. Dei store kinesiske investeringane i Storbritannia var enda ei kjelde til makt som vart avvist av Theresa May.

Henrik VIII var kjend for å vere omsynslaus. Ministrar som svikta han, vart tekne hand om på mykje godt same vis som konene hans. Det største talentet hans var likevel å handle langsiktig. «Ut»-veljarar burde lære av han. Prisen som kan hende ventar etterfølgjaren til May, er ikkje liten: «Den største suksessen for britisk statsmannskunst sidan reformasjonen.»

Einerett: The Sunday Times /
Dag og Tid

Omsett av Lasse H. Takle

Niall Ferguson og Paul Krugman vekslar på å skrive denne spalta.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

«Det største mistaket av britisk statskløkt sidan Suez-krisa.» Ein skulle kanskje tru at tidlegare samferdselsminister Jo Johnsons avskjedsord til Theresa May kunne bli udøyelege i historieeksamenar i vidaregåande skule i framtida.

Martin Wolf i Financial Times freista svare på spørsmålet. «Samanlikningar med Suez-krisa i 1956 er ikkje i nærleiken av å treffe», erklærte han for eit par veker sidan. «Dette er ei mykje verre klemme.»

Men kva kan vere verre enn Storbritannias audmjukande tilbaketrekking frå suezkanalsona i 1956? Svaret, om ein skal tru David Keys i The Independent, er München-avtalen frå 1938.

Å byte ut den sure, røykfylte lufta i Nord-California med den fuktige tåkeatmosfæren i London var litt av ein letnad... inntil eg byrja høyre på skravlinga om brexit. Suez? München? Dei er vilt upassande parallellar. I 1956 invaderte Storbritannia Egypt, men vart tvinga av amerikansk økonomisk press til å trekkje seg ut att. Blunderen til sir Anthony Eden var å tru at han kunne utfordre Gamal Abdel Nasser utan først å klarere det med Dwight D. Eisenhower. Feilen avdekte veikskapen til det postimperiale Storbritannia og kor avhengig landet var blitt av Washington.

I 1938 ofra Storbritannia heller Tsjekkoslovakia enn å risikere ein konflikt med Adolf Hitler. Neville Chamberlains blunder var å tru at den tida han vann på kostnad av Tsjekkoslovakia, ikkje var like tilgjengeleg for Hitler. Feilen dømde Storbritannia til å slåst mot Hitler eit år seinare utan utsikter til hjelp frå Sovjetunionen, på grunn av den tysk-sovjetiske ikkjeåtakspakta frå august 1939.

Brexit er heilt annleis. Som eg har hevda tidlegare, var votumet til det britiske fleirtalet i folkerøystinga i juni 2016 eit votum for skilsmisse. Det liknar meir på avgjerda til Henrik VIII i 1532 om å forlate den katolske kyrkja, med veljarmassen no i kongen si rolle. Begge skilsmissene vekte bitter motstand, heime så vel som i andre land. Henriks skilsmisse var både komplisert og langdryg, og ho var nær ved å bli omstøytt av dotter hans, Mary. Det enda med at den engelske reformasjonen stod ved lag. Trass i utfordringar frå habsburgarar, bourbonarar og jakobittar stod Storbritannia fram som ein protestantismens pilar.

Eg gjettar på at Storbritannias avskjed frå EU vil bli akkurat like komplisert og langdryg, men ha eit liknande resultat til slutt. Så lenge dei politiske elitane i Frankrike og Tyskland hadde ein Bundesrepublik Europa som mål, var brexit både uunngåeleg og naudsynt. No når vi trekkjer oss ut, er det grunn til å setje europeisk integrasjon på vent. Med valet av populistiske regjeringar – ikkje berre i Ungarn og Polen, men dette året i Italia, ein grunnleggjande medlem av EU – kan han endatil gå i revers. Den heilage tyske keisarinna, Angela Merkel, svinn frå scena.

Det er sant at skilsmissevilkåra Theresa May fekk med seg heim frå Brussel, er skrekkelege. Dei som røysta «ja» til brexit, ville «ta attende kontrollen», i trua på at brexit ville gjenreise britisk suverenitet, særleg i spørsmål om immigrasjon og handelspolitikk. Men utkastet til utmeldingsavtale sender Storbritannia ut i eit limbo av uviss tidslengd. Overgangsperioden på 21 månader kan utvidast ved gjensidig semje, men løysinga for den irske grensa kan halde heile Storbritannia i ein evigvarande tollunion med EU.

I overgangstida vil Storbritannia slutte å vere medlem av EU, men utan full suverenitet. Landet vil vere underkasta den felles EU–Storbritannia-komiteen som har tilsyn med korleis avtalen vert sett ut i livet. I tilfelle usemje er det eit panel av fem dommarar utpeikte av denne komiteen som vil bestemme. Men alle saker som gjeld EU-lovar, vert likevel sende over til EU-domstolen.

Artikkel 6 etablerer eitt felles tollområde for Storbritannia og EU. «Nord-Irland er difor i det same tollområdet som Storbritannia.» Slik eg les det, vil Nord-Irland faktisk vere i EUs tollunion. Med mindre og inntil spørsmålet om den irske grensa er løyst, vil Storbritannia vere underlagd EUs handelsreglar så vel som noverande og framtidige miljøreglar, arbeidslivsstandardar og sosiale standardar og reglar for statleg støtte. (Denne siste restriksjonen vil innebere strenge rammer for politikken til ei framtidig Labour-regjering.)

May har sagt om att og om att at ingen avtale vil vere betre enn ein dårleg avtale. Vel, dette er ikkje ein dårleg avtale; det er ein forferdeleg avtale. Det er ein skilsmisseavtale som gjev Storbritannias tidlegare ektefelle ei makt som ingen skild person ville godta, inkludert makta til å nekte Storbritannia å inngå kva som helst av andre relasjonar i ein kanskje uendeleg overgangsperiode. Nord-Irland er eit slags barnegissel, som sikrar at det ikkje kan bli noko endeleg brot utan samtykke frå eksen.

Men kva hadde du venta deg? Gjorde paven livet lett for Henrik VIII?

Så kva no? Eg vil tru at det no er minst 48 brev frå toryparlamentarikarar som krev røysting over eit mistillitsframlegg, og eg håpar ho vil tape ei slik avrøysting og på det viset setje i gang ein konkurranse om å bli ny leiar for toryane.

Etterfølgjaren må lære av mistaka hennar. Frå den augeblinken artikkel 50 vart sett i spel, var Storbritannia i ein svak posisjon. Posisjonen vart berre svakare da May avslo å leggje ein plan for eit scenario med ingen avtale. Ho nekta å undersøke om det var råd å få til ein anglo-amerikansk frihandelsavtale (FTA), sjølv om Donald Trump lufta tanken – som eg har høyrt frå autoritativt hald at han gjorde. May gjorde heller ikkje motstand da EU trekte spørsmålet om den irske grensa inn i tingingane.

Den beste forklaringa på framferda hennar er ikkje at hjartet hennar ikkje banka for brexit ettersom ho eigentleg ville bli verande i EU. Utkastet til utmeldingsavtale ber ikkje hennar fingeravtrykk, men avtrykka til Oliver Robbins og dei andre embetsfolka som framforhandla det, paragraf for paragraf, med dei europeiske kollegaene sine. Det er sir Humphrey Appleby av gammal årgang i BBC-komedien Yes Minister: I samsvar med vilkåra forlèt Storbritannia EU for å bli verande i unionen; landet går ut for å bli verande der.

Theresa Mays etterfølgjar kan ikkje med noko truverd gjere framlegg om å reforhandle skilsmissa, fordi europearane rett og slett vil seie nei til det. Heller ikkje kan etterfølgjaren med noko truverd tilby å forkaste avtaleutkastet, for det er ikkje utarbeidd noko scenario for ingen avtale. Toryane må unngå ei ny folkerøysting, ettersom ei avrøysting om å gå ut av brexit – som er utenkjeleg – ville gjere minst ein tredjedel av britiske veljarar framande overfor partiet sitt i ein generasjon. Eit nyval ville ikkje vere stort betre: Same kva meiningsmålingane fortel nett no, ville Labour vinne overlegent om veljarane vart bedne om å felle dom over den ynkelege merittlista frå åra med May.

Den einaste utvegen er difor å vinne tid. Denne forferdelege avtalen kjem til å bli nedvotert i Underhuset. Den nye statsministeren kan be om forlengd tidsfrist etter det. Samstundes må planlegginga for eit resultat med ikkje-avtale fortrengje alle andre saker. Tingingar om ein frihandelsavtale mellom USA og Storbritannia er neste sak på agendaen. Det ville ikkje skade om ein på same tid vekte til nytt liv det ein gong så vitale sambandet med Kina. Dei store kinesiske investeringane i Storbritannia var enda ei kjelde til makt som vart avvist av Theresa May.

Henrik VIII var kjend for å vere omsynslaus. Ministrar som svikta han, vart tekne hand om på mykje godt same vis som konene hans. Det største talentet hans var likevel å handle langsiktig. «Ut»-veljarar burde lære av han. Prisen som kan hende ventar etterfølgjaren til May, er ikkje liten: «Den største suksessen for britisk statsmannskunst sidan reformasjonen.»

Einerett: The Sunday Times /
Dag og Tid

Omsett av Lasse H. Takle

Niall Ferguson og Paul Krugman vekslar på å skrive denne spalta.

Så lenge dei politiske elitane i Frankrike og Tyskland hadde ein Bundesrepublik Europa som mål, var brexit både uunngåeleg og naudsynt.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Foto: Majid Asgaripour / Reuters / NTB

KommentarSamfunn

Knivbyte i Midtausten

Med det iranske missilåtaket mot Israel hevar Iran kniven direkte mot Israel.

Cecilie Hellestveit
Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Ein iransk «usynleg» Shahed Saegheh-drone, kopiert etter ein havarert, men intakt RQ-170 Sentinel-drone frå USA, blir paradert i gatene i Teheran 24. september.

Foto: Majid Asgaripour / Reuters / NTB

KommentarSamfunn

Knivbyte i Midtausten

Med det iranske missilåtaket mot Israel hevar Iran kniven direkte mot Israel.

Cecilie Hellestveit
Butikkvindauge i Worth Avenue i Palm Beach i Florida.

Butikkvindauge i Worth Avenue i Palm Beach i Florida.

Alle foto: Håvard Rem

UtanriksSamfunn
Håvard Rem

Det blonde reservatet

PALM BEACH: Krig og folkevandring verkar inn på alle vestlege val. Eit amerikansk presidentval kan verka andre vegen òg.

Lewis Lapham på Lapham’s Quarterly-kontoret ved Union Square på Manhattan.

Lewis Lapham på Lapham’s Quarterly-kontoret ved Union Square på Manhattan.

UtanriksSamfunn
Ida Lødemel Tvedt

Ein lang marsj mot idiotveldet

NEW YORK: Sett frå minnestunda for Lewis Lapham ser den politiske dagsordenen i USA mindre ny ut.

VINNAREN: På søndag vart Herbert Kickls Fridomsparti (FPÖ) for første gongen største parti i det austerrikske parlamentsvalet. Får partiet makt, vil dei jobbe for å oppheve sanksjonar mot Russland.

VINNAREN: På søndag vart Herbert Kickls Fridomsparti (FPÖ) for første gongen største parti i det austerrikske parlamentsvalet. Får partiet makt, vil dei jobbe for å oppheve sanksjonar mot Russland.

Foto: Lisa Leutner / Reuters/ NTB

KommentarSamfunn
Sigurd Arnekleiv Bækkelund

Politikk i grenseland

Austerrikarane ser på seg sjølv som ein fredsnasjon. Likevel røystar ein tredel på prorussiske høgrepopulistar.

Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Foto: Terje Bendiksby / AP / NTB

ØkonomiSamfunn

Pengegaloppen i ferjetoppen

Det står ei Norled-ferje her og ei Torghatten-ferje der – innstilte. Ferja, ein livsnerve for mange, er eigd av folk vi ikkje aner kven er, utanfor vår kontroll.

Marita Liabø
Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Moss–Horten-ferja er den mest trafikkerte i landet. Skjer det noko uføresett, som då dei tilsette blei tatt ut i LO-streik i fjor, veks køane på begge sider av fjorden.

Foto: Terje Bendiksby / AP / NTB

ØkonomiSamfunn

Pengegaloppen i ferjetoppen

Det står ei Norled-ferje her og ei Torghatten-ferje der – innstilte. Ferja, ein livsnerve for mange, er eigd av folk vi ikkje aner kven er, utanfor vår kontroll.

Marita Liabø

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis