Per Anders Todal

peranders@dagogtid.no

Sverige har ikkje alltid vore eit innvandringsliberalt land. I 1930-åra, da framveksten til nazismen skaka Europa, var målet til den svenske regjeringa å sleppe inn så få flyktningar som mogleg. Særleg var det motvilje mot å late jødar få kome inn i Sverige. Mange jødiske flyktningar frå Hitler-Tyskland vart avviste ved grensa – dei vart ikkje rekna som politiske flyktningar.

Under andre verdskrigen skifta svenske styresmakter line overfor menneske på flukt. Da var det nabofolka som var i naud, og i krigsåra gav Sverige opphald til nærare 200.000 flyktningar, dei aller fleste frå Noreg, Finland, Danmark, Estland og Latvia. Storparten av dei danske jødane berga òg livet ved å flykte til Sverige i 1943.

I etterkrigstida var den svenske flyktningpolitikken ganske restriktiv att, med eit visst unnatak for flyktningar frå Ungarn og andre kommuniststyrte land. Men den sterke økonomiske veksten på 50- og 60-talet skapte stort behov for arbeidskraft. Den måtte hentast frå utlandet.

Forsvensking

Talet på utanlandsfødde innbyggjarar i Sverige auka frå 200.000 i 1950 til 540.000 i 1970. Frå Finland åleine kom det nærare 200.000 arbeidsinnvandrarar i desse åra. Mange nordmenn, tyskarar, jugoslavar og grekarar kom òg til Sverige for å finne arbeid.

Desse innvandrarane vart ikkje til ein ny underklasse i Sverige. Den sterke svenske fagrørsla sikra at dei utanlandske arbeidarane i all hovudsak fekk same løns- og arbeidsvilkår som dei innfødde. Lenge var dessutan målet assimilering: Det var underforstått at innvandrarane skulle lære seg språket, tilpasse seg og bli svenske.

Svensk mosaikk

Mot slutten av 1960-talet byrja nye idear å gjere seg gjeldande, går det fram av kunnskapsoversynet Invandringens historia. Stadig fleire kritiserte assimileringslina og talte for multikulturalisme. Den kanadiske «mosaikken» vart halden fram som eit betre førebilete enn «smeltedigelen» i USA.

Nytenkinga hadde ikkje særlege konsekvensar i første omgang. Arbeidsinnvandringa bremsa brått opp da ei økonomisk krise råka Sverige tidleg på 70-talet, og lenge var talet på flyktningar og asylsøkjarar i Sverige handterleg, kring 10.000 årleg. I 1975 vedtok Riksdagen nye retningsliner som eksplisitt gjorde multikulturalisme til rettesnor for integreringa. Det vart meir statleg støtte til å halde ved like eige språk og eigen kultur, og innvandrarane skulle sjølve avgjere i kva grad dei ville ta ein svensk identitet. Også kriteria for kven som kunne få asyl, vart utvida for å famne fleire.

Nye bølgjer

Dei liberale svenske ideala vart snart sette på prøve av krigar og andre omveltingar rundt i verda. På 80-talet kom mange iranske flyktningar til Sverige, og på 90-talet førte krigane i Jugoslavia til ei ny flyktningbølgje i Europa. I 1992 søkte over 70.000 menneske frå det tidlegare Jugoslavia om opphald i Sverige.

Multikulturalismen er for lengst forkasta som offisiell ideologi i Sverige, og asylpolitikken vart stramma inn i fleire omgangar sidan 80-talet – i alle fall på papiret. Likevel auka innvandringa til Sverige etter tusenårsskiftet, med ein topp under flyktningkrisa i 2015, da det kom 162.000 asylsøkjarar til landet, flest frå Syria. I 2000 var 11 prosent av befolkninga i Sverige fødde i eit anna land. No er andelen 20 prosent.