Andreas Hompland

hompland@online.no

I Arbeidarpartiet har dei vore gode på sjølvskading – i personal-, energi- og sentraliseringspolitikk. Men denne vinteren har partiet sett personleg rekord: Tajik, ulven, straummarknaden, fylkesinndelinga.

DÅ SENTERPARTIET sopa med seg misnøye i distrikta, kasta Arbeidarpartiet seg på vogna. Paradoksalt nok for eit parti som har hatt som kjennemerke å slå saman smått og stort til større, lova Støre reversering av Solberg-regjeringas «meir robuste» fylke. Dei gav seg ut på tynn is ved Hurdalssjøen.

Då makkverket skulle gjerast om, synte det seg at alternativet er utan berekraft. Fylkeskommunane fekk ikkje fleire oppgåver av å bli større, og dei kjem neppe til å få fleire av å bli mindre. Heile veven kan rakna når tunge kommunar krev rett til å velja kva for fylke dei vil høyra til.

PRISLAPPEN ER BLITT eit tungt argument mot oppløysing. Vertinna innser at det vil kosta, men meiner at når det er brukt hundrevis av millionar på feil politikk, vil det vera ein endå større feil å la vera å bruka pengar på å retta opp att feila frå i går.

Og kor dyrt er det å dela opp att fylka når ein samanliknar: ein tidel av den skrota «Helge Ingstad», ein firedel av ekstra IT-utgifter i Forsvaret, det same som prisauken på kvart av dei 54 F-35-flya, halvparten av overgangssummen for Erling Braut Haaland. Men rett nok mange gonger så dyrt som å frakta Taliban til Soria Moria.

HØGRE HAR VUNNE desse turbulente ekstrarundane. Deira alternativ er ikkje blitt mindre sannsynleg: nedlegging av fylkeskommunen og berre stat og større kommunar som folkestyrte og administrative nivå, mens fylka lever vidare som valdistrikt og ansvarsområde for statsforvaltarane.

Byråsjefen sluttar seg til, for han reknar med at det i praksis vil bety meir makt til omdøypte fylkesmenn og statlege etatar – ikkje demokratisering, men direktoratifisering.

SOM VANLEG GÅR den bitraste striden tvers gjennom Arbeidarpartiet. Alt som kunne gå gale, gjekk gale. Både i Innlandet og i Viken vikla partikadrane seg inn i forvirrande flokar med hårfine marginar.

Arbeidarpartiet dumma seg mest ut i Innlandet. Der blei det strid mellom sentrum og periferi. Byområda ville halda på storfylket, men utkantane ville dela. Parti- og administrasjons­eliten var mot å dela, fleirtalet i folkerøystinga for.

Arbeidarpartiet fryktar med god grunn når det er vanlege folks tur. Sjølv om dei sette alle krefter til for ja, blei det nei både i 1972 og i 1994. Gros moderlege formaningar hjelpte like lite som Brattelis kabinettsspørsmål til folket i 1972, stilt på Gjøvik i Oppland valkrins.

HAN SOM TENDE elden i Innlandet då han braut med partipålegget, gjekk inn for folkerøysting og blei truga med eksklusjon, har vore ute ei vinternatt før. Erik S. Winther (79) var fjelloppsynsmann, men har vore ein vandrepokal i alle slags utval, komitear, råd og styre, både kommunale, interkommunale, fylkeskommunale, frittståande, private og statlege.

Han skal i ungdommen ha stått lenger til venstre, men har vore med i Arbeidarpartiet i 45 år: ordførar i Ringebu 1985–1995, vara til Stortinget og medlem av fylkestinget. Han var ein del av partinomenklaturen og nærmast ein liten oligark i Oppland. Som styreleiar og administrerande direktør bygde han opp den mektige marknadsaktøren Gudbrandsdal Energi AS etter det energipolitiske frisleppet på 90-talet.

DÅ LILLYHAMMER fekk tildelt OL, skulle utforløypa gå i dei bratte fjellsidene på baksida av Fåvang. Med kommunestyret i ryggen sette den entusiastiske ordførar Winther i gang med hogging og anleggsarbeid på den olympiske arenaen.

Men rett etter jul i 1990 kom det telefaks frå Kulturdepartementet med ordre om at utbygginga måtte stoppast til Stortinget hadde godkjent kostnadene. Då blei dei forbanna i Ringebu og tok saka i eigne hender. Med maskinar og arbeidarar på plass ville det vera vanvit å stoppa. Dei trassa pålegget, og avskoginga heldt fram. «Sett i gang og hogg. Jeg tar ansvaret når departementet ikke vil gjøre det», sa ordføraren.

Byråsjefen tar sterkt avstand frå framferd på tvers av Forvaltninga, men kan ikkje nekta for at han blir imponert av slik handlekraft.

ERIK S. WINTHER er for æva heidra med å få den mest utfordrande delen av utforløypa i Kvitfjell oppkalla etter seg: Wintherhogget, 860 meter over havet, med ei helling på 64 prosent. Der går også starten på super-G for menn.

***

RETTINGAR. I denne spalta 17. desember 2021 blei «komikarpresident» brukt om Volodymyr Oleksandrovytsj Zelenskyj (Vladimir Aleksandrovitsj Zelenskij). Det er sakleg korrekt, men kontekstuelt misvisande. Sjtsje ne vmerla Ukrajiny i slava, i volja.

FOLKETS TENARAR kan ha ulik bakgrunn: Komikarar kan bli gode presidentar, og presidentar kan bli tragisk dårlege og farlege skodespelarar. Donald Trump, kanskje USAs komande president, ser Putin som ein smarting, men legg til: «Alt dette kjem av at presidentvalet var rigga.»

Den amerikanske humoristen og forfattaren Samuel Langhorne Clemens (1835–1910), som under psevdonymet Mark Twain skreiv meisterverka Tom Sawyer og Huckleberry Finn, var storprodusent av spøkefulle visdomsord som ikkje fell på steingrunn – til dømes denne: «Gud laga krigar så amerikanarar kunne læra seg litt geografi.»

Andreas Hompland er sosiolog og skribent.