ANDREAS HOMPLAND

hompland@online.no

Det var ein grov teljefeil i Sideblikk for to veker sidan, for Byråsjefen hadde ikkje kvalitetskontrollert og lese korrektur. Men ein lærer så lenge ein har gode lesarar. Derfor kjem rettingane først i dag; dei er grundig utbroderte og kan føra mykje med seg.

Gro Harlem Brundtland, Jonas Gahr Støres politiske gudmor, var statsminister i ti år, ikkje i seks. Ho kom aldri til makta etter ein valsiger, men leia tre mindretalsregjeringar med vekslande budsjettstøtte frå SV, Høgre og sentrumspartia.

GRO I (4/2–81 til 14/10–81) var ein arv etter Odvar Nordli og andre trætte mænd. Sjølv fekk han migrene og dårleg syn. Nordli hadde i 1976 overtatt etter den slitne Trygve Bratteli som kom baklengs til makta i etter-EF-valet i 1973. Han leia ei mindretalsregjering med støtte av 16 SV-representantar som hadde som mål å halda Arbeidarpartiet i øyra.

Nordli-regjeringa vann stortingsvalet i 1977 med eit naudskrik. Ved kontrollteljinga blei det funne ein gløymd konvolutt med SV-røyster, så Hanna Kvanmo blei attvald for SV frå Nordland, og regjeringa overlevde med eitt mandat på den parlamentariske kjøtvekta.

Gro I fall då dei såkalla borgarlege partia fekk fleirtal ved valet i 1981. Senterpartiet var solidarisk med Kristeleg Folkeparti, som ikkje ville vera med i ei regjering som administrerte lova om sjølvbestemt abort; dei ville for ei tid vera «vekkerop i fri stilling». Så Kåre Willoch skipa mindretalsregjering av Høgre, men med døra på gløtt.

Etter at senterpartileiaren Johan J. Jakobsen heldt ein pinsetale i Setesdal i 1983, gjekk sentrumspartia (det var berre to, for Venstre var ute) inn i regjeringa. Så lenge det er pust i han, vil Willoch insistera på at det ikkje var tale om Willoch II, men ei utviding av regjeringa, som likevel måtte rekna med dei to frå Framstegspartiet for å ha fleirtal.

GRO II (9/5–86 til 16/10–89), «kvinneregjeringa» der 8 av 18 statsrådar var kvinner, kom til makta etter at Carl I. Hagen ikkje lenger ville la seg bruka som dørmatte av Høgre. Framstegspartiet røysta saman med Arbeidarpartiet for mistillit mot Willoch då regjeringa ville slå eit slag mot «utgiftspartiene», stramma inn økonomien og auka bensinavgiftene.

Er det nokon som minnest Harald Synnes (1931–2012)? Han var lektor i Kristiansand og sat i finanskomiteen for Kristeleg Folkeparti. Under Gro II gjekk vegen til fleirtal for statsbudsjetta gjennom han. Det blei det nokre ekstra kapellanar av.

Gro II gjekk av etter stortingsvalet i 1989. Høgre gjorde eit elendig val, men til gjengjeld auka Framstegspartiet frå 2 til 22 mandat, og med dei i ryggen skipa Jan P. Syse regjering av Høgre, Senterpartiet og Kristeleg Folkeparti.

Ho hang ikkje saman, men blei blåsen bort då regjeringa utløyste sin eigen sjølvmordskontrakt fordi EU-medlemskap kom på dagsordenen. Og Senterpartiet peikte på Gro Harlem Brundtland som statsminister.

GRO III (3/11–90 til 25/10–96) førte vidare Arbeidarpartiets sentrumsposisjon og var avhengig av parlamentarisk støtte frå Senterpartiet som gjorde eit brakval i 1993, i forkant av EU-striden. Gro sat som statsminister til ho av familiære grunner gav pinnen vidare til Thorbjørn Jagland. Han stilte ultimatum til veljarane og gjekk av då Arbeidarpartiet fekk mindre enn 36,9 prosent ved valet året etter.

GRO-EPOKEN er ikonisk fordi ho var landets første kvinnelege statsminister og nest lengst sittande etter Gerhardsen. Men også fordi ho personifiserte Arbeidarpartiet som slalåmkøyrande styringsparti i mindretal. Maktutgreiar og dobbelstatsråd Gudmund Hernes formulerte den brundtlandske parlamentarismen slik: «Regjeringen sitter så lenge det er flertall i regjeringen for å bli sittende.»

DEN STØRSKE parlamentarismen, kva blir så den? Det har Spaltisten og Hjelpeskrivarane seminarert om. Byråsjefen trekker to lærdommar av historia:

For det første at Arbeidar­partiet er eit breitt folkeparti som vil sameina og styra, eit samlingsparti som følgjer hovudstraumdraga og er største felles mål for vanlege folk, kapitalistar og forvaltning. Det er der Støre, som eigenmelder seg som meir pragmatisk enn ideologisk, vil høyra heime. Han ikjøtar Arbeidarpartiets sentrumsposisjonen.

For det andre at politisk sengekameratskap er ferskvare, av taktiske og strategiske grunnar. Det er ikkje politisk sedvane at ein som har bidratt med sæddonasjon til at ei regjering blir unnfanga, har ansvar for eller krav på å vera med i oppsedinga. Derfor gjer Audun Lysbakken opp rekning utan vert om han trur Støreregjeringa vil lena seg til SV i fire år. Det går mange andre vegar frå mindretal til fleirtal i ulike saker: med Høgre, med Framstegspartiet og faktisk også med Venstre og Kristeleg Folkeparti etter nær-døden-opplevingane deira. Støre har flørta med dei før, og for Senterpartiet er dei nær slekt.

Så dette er ein spådom frå Sideblikk-juryen: Når dei to sentrumspartia får rista av seg Erna-lojalitet og skyr Framstegspartiet som før, kjem dei i løpet av perioden til å få fast følgje med Støre og Vedum.

DEN NYE REGJERINGA, som på same vis som Trygve Slagsvold Vedum, er avla i Hurdal, er eit sentrumsprosjekt for ein meir aktiv stat som partnar innanfor den trygge og fossile noregsmodellen med forhandlingsøkonomi og blandingsadministrasjon. Barnet er ennå ikkje bore til dåpen, men Vertinna røystar for «tospannregjeringa».

Andreas Hompland er sosiolog og skribent.