ANDREAS HOMPLAND

hompland@online.no

Det er på sin plass å gratulera nasjonen med at den sørgjelege Vy-resten av statsbanane, og ikkje tyskarar eller svenskar, har fått monopol på å køyra tog på den ikoniske Bergensbanen. Men det er jo underleg at i det ugjennomtrengelege edderkoppnettet som gamle NSB er blitt, eig staten eit selskap som må betala staten to milliardar for å gjera den jobben staten har sett dei til å gjera for folk flest.

Sjølv kjem eg til å boikotta toget heim til jul. Eg køyrer heller bil på den stadig betre E39 enn å reisa med Go-Ahead, som lovar dynamisk prispolitikk, kortreist mat og Badcock for tog når køyreleidningen fell ned på Nelaug stasjon. Det blir så mykje søl at Bane Nor treng alle sine ørten godt lønte informasjonssjefar. Ansvarsfråskriving er det fremste resultatet av å prøva å driva jernbane i Noreg som new public management.

***

RETTINGAR. Eg kan ikkje unngå å stramma opp ei tre veker gamal og omtrentleg formulering. Det heitte at ein statsråd som ikkje får gjennomslag i sitt eige departement, må ta ein varmann: «Eg vil, men departementet vil ikkje.»

I politisk folklore er replikken kopla til den fargerike Kolbjørn Varmann (1904–1980), som hadde det med å lova fleire moloar og vegar enn han kunne levera. Han var frå Nordfjord, men prest og skulemann i Tysfjord, stortingsmann frå Nordland, samferdselsminister (1955–1960) i Gerhardsens tid og fylkesmann i Finnmark 1963–1974.

Ein edrueleg kar med klisterminne frå barndommen i sosialdemokratiets indre og urbane kretsar, meiner dette må vera feil, for han høyrde replikken av far sin før Varmann var statsråd. Då var han tillagd landbruksministeren frå 1935 til 1945.

HANS YSTGAARD (1882–1953) var den store overraskinga då Arbeidarpartiet skipa regjeringa etter kriseforliket med Bondepartiet. Han var ingen ideologisk sosialist, men ein frisinna og nasjonalistisk grundtvigianar som hadde vore ihuga Venstre-mann til 1928. Han var også kjend som frodig historieforteljar med fengande kommentarar.

I 1935 var han nyvald ordførar for Arbeidarpartiet i Sparbu, men utan rikspolitisk røynsle. Og mest forunderleg: Han var ein ganske stor bonde. (Arbeidarpartiet har seinare hatt ein stortingsrepresentant frå Nord-Trøndelag med over 1000 mål innmark, men ho var medlem av Småbrukarlaget).

Dei gamle revolusjonære i Arbeidarpartiet hadde ingen fidus til Ystgaard. Dei meinte han var landbrukets mann i regjeringa og ikkje partitalsmann mot næringa. Men den pragmatiske gubben Johan Nygaarsvold hadde bruk for ein statsråd som kunne bygga ei vaklevoren bru til landbruks­interessene og sikra arbeidsro for regjeringa.

KJELDENE til dette er Reidar Almås’ norske landbrukshistorie og biografien som er skriven av sonesonen Hans-Magnus Ystgaard, forfattar, historikar og bonde på slektsgarden: Bonde og statstråd i krisetid. Der står det, på side 165, som svar til ein som klaga over avslag på ein søknad: «Jau, men du skjønne, det é sålles at æ vil, men departemanget vil itj.»

SPALTISTEN har kome inn det uføret det er å måtta retta rettingar. Førre veka stod det at på den tradisjonsrike julekaffien i Finansavdelinga (FA) i Finansdepartementet (FIN), blir det delt ut ein Big Spender-pris, med diplom, til den byråkraten som siste år har gjort mest for å motverka auka offentlege utgifter. Det medfører ikke riktighet.

Spaltisten burde ha lytta til Byråsjefen som ikkje trudde dei kunne vera så ironiske der i garden. Det har også kome klager frå emeriterte sosialøkonomar som har drive deltakande observasjon. Rett nok meiner dei seansen luktar blårussmoro frå NHH, men factum est: Big Spender-prisen går til den som har mislykkast mest i å redusera veksten i offentlege utgifter på sitt ansvarsområde, og med det har skulda for budsjettvinnarane i regjeringa. Mange heidersmenn og -kvinner har fått denne skammens pris, men somme har tatt det som ei ære og brukt det som kvalifikasjon til å bli ekspedisjonssjef i eit utgiftsdepartement.

DETTE SER UT til å vera over ævne IV for Spaltisten. Derfor har eg prøvd å kvalitetssjekka med informasjonsstaben i FIN, men dei lar seg ikkje lokka til meirinnsyn, så dei vil verken bekrefta eller avkrefta.

Spaltisten prøver å forsvara seg med at realiteten står fast: I FA er det ei profesjonell æressak å stagga utgiftene. Det er brandske dimensjonar over innsatsen: Det dei gjer, gjer dei fullt og heilt, ikkje stykkevis og delt.

KONKLUSJONEN må vera at FIN ser seg som eit naturleg monopol på vett og forstand i forvaltninga. Dei er nok seg sjølv i ibsenske dimensjonar, og Finansavdelinga er ingen dokkeheim.

Likevel kallar FIN midt i juleinnspurten inn til seminar om Nora. Denne lerkefuglen er ein nyutvikla makroøkonomisk modell med klassisk lukt og smak. Med den kan det vedunderlege skje, at dei kan analysera desse spørsmåla: «Hva er virkningene av å redusere skattene, og har det noe å si hvordan det finansieres? Hvilken rolle spiller forventninger i den økonomiske politikken? Hvordan påvirker finanspolitikken arbeidsledigheten og lønnsdannelsen?»

Bortsett frå at dette er slikt ein skulle tru at dei som lagar finans- og skattepolitikken, visste alt om frå før, er det på sin plass å ønska god, finansiell julekaffi.

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.