Andreas Hompland

hompland@online.no

Kohortar har erobra norske barnehagar. Det begynte med at pedagogar skulle laga «veiledere» og trong eit ord for stabile og avgrensa smågrupper som ungane skal halda seg i for å redusera smittefaren i koronatider.

Så blei ordet lys og tok bustad i Helsedirektoratet. Då direktøren og fungassen fekk spørsmål om koronaen frå lesarane i Aftenposten 12. mai, svarte dei: «På skolen er det et stort poeng å holde seg til kohorten sin.» Men dei opna for at barn med nære koronavenner i andre kohortar kunne leika saman i fritida – på ein meters avstand.

Engstelege foreldre lurte på kva slags eksperiment barna deira skulle vera med på. Somme vende seg til ekspertisen, men Språkrådet kunne ikkje hjelpa dei. Det næraste var at ein konsulent hadde lese teikneserien Asterix og mintest at romerske soldatar i kohortar kringsette den tapre gallarlandsbyen. Og slikt tykte Språkrådet var krigersk å ty til i barnehagane.

Det var feltherren Gaius Marius som innførte kohort i den romerske hærskipnaden. Han samla tre maniplar til ein kohort på 600 mann, og det var ti av dei i ein legion. Men kohort var i førstninga ein tropp med soldatar som kvart forbundsfellefolk måtte stilla til keisarhæren; derfor var dei frå same stad og i same alder, og dei blei vovne tett saman i strid i fleire tiår.

Som eit innskot kan det leggast til at dei tapre gallarane ikkje berre slost mot romarar og vikingar; dei var også i kamp med Coronavirus!

Fake news, fleip eller fakta? Sjekk album nummer 37, på norsk i 2017: Italia rundt på tvers. Albumet er ikkje laga av den etter kvart slitne opphavsmannen Albert Uderzo, men av fornyarane Jean-Yves Ferri (manus) og Didier Conrad (teikningar). Ramma var eit kappløp for vogner gjennom Italia, signa av Cæsar, for å «bevise for hele verden de romerske veiers utsøkte tilstand».

I anakronismens namn må det innrømmast at Coronavirus ikkje var ein smittsam sjukdom, men ein maskert vognførar som var modellert etter Formel 1-kjøraren Alain Prost. Løpet var sponsa av sjølvaste Silvio Berlusconi, lett forkledd som den spekulative Krøsus Lupus. Kroverten i Parma har mykje til felles med tenoren Pavarotti.

Gudmund Hernes, sosiolog, maktutgreiar, kyrkje-, undervisnings-, forskings- og helseminister, er ein dyktig ordsmed og pedagog. For å forklara samanhengen mellom alder, verdiar, vanar og materielle vilkår lanserte han det analytiske omgrepet «kohortrelaterte dusjkoeffisientar».

Grunnobservasjonen er at unge dusjar oftare enn eldre, men at det har mindre å gjera med alder enn fødselsår. Grovt sagt vaks 100-åringar opp då få hadde badekar og dusj. Det var storreingjering i stampen til jul og ved andre store høve, eller oftare for dei som hadde tilgang til offentlege bad. 75-åringar er samtidige med varmt karbad i huset ein gong i veka. 25 år etter hadde dagens 50-åringar separat dusj til kvardags. 20-åringar dusjar gjerne fleire gonger om dagen.

Desse vanane har betre materiell bustandard som vilkår, og dei set seg fast og blir sittande i kroppen som nødvendig normalitet. Det går anekdotar om gamlingar frå stusselegstover som tok sin død av å bli lagde i bløyt og rundvaska då dei kom på alders- og sjukeheim. Når den nære framtids eldrebølgje kjem dit, blir dei utilpasse om dei får dusja like sjeldan som førre generasjon – ikkje fordi dei er kravstore, men fordi dei meiner det er fortent, og fordi dei er forma slik gjennom livs- løpet. Det er eit rammevilkår for standarden i eldreomsorga framover.

Den eldre og den yngre generasjonen er alltid annleis enn dei førre fordi kvar generasjon har unike erfaringar som set seg fast i kropp og sinn. Nåtidas og framtidas gamle speglar den tida dei var unge og formative. Mykje kjem til, og mykje blir slipt bort gjennom livsløpet, men kohort- og generasjonseffektar er noko anna enn reine livsfase- og alderseffektar. Beatles-generasjonen melder ikkje overgang til Jens Book-Jenssen, slips og kamferdrops med alderen. Det blir rock på gamleheimen i Ål, spela av aldersmerkte gitarfingrar for andre gamlingar i dongeri. Somme kan nok koma til å sakna ein dusj etterpå.

Vertinna tviler på om det er råd å få tatt knekken på snobbete og villeiande sjargong som nokre fagleg halvstuderte stammar spjåkar seg ut med for å imponera, sjølv om ein sender ein heil legion av språkrøktarar ut i felten.

Ho og eg er jamgamle og samde om å gjera ein liten framstøyt, og me vonar at andre som kjenner seg heime i alderskohortane, årsklassane og smågruppene sine, vil slutta seg til. Det er i slikt selskap ein kan dela felles erfaringar og ha emne til prat og krangel.

Alle kohortar er spesielle, men nokre er meir spesielle enn andre, særleg dei som meiner seg å vera tidsvitne frå ein unntaks- eller overgangskohort – det vere seg dei harde trettiåra, krigen, baby boomers, 1968, andregenerasjons innvandrarbarn eller russekohorten frå koronaåret 2020, fødde ved millenniumsskiftet.

Kampropet vårt er: Død over det utvida og utflytande kohortomgrepet! Lenge leve fødselskohortane!

Og så lyser me fred over minnet om Asterix og dei tapre gallarane som kjempa mot latinen.

Andreas Hompland
er sosiolog og skribent.