Andreas Hompland

hompland@online.no

Då Anders Lange, redaktør av Hundeavisa og med mykje lugubert i den politiske bagasjen, stifta parti på Saga kino 8. april 1973, kalla han det ALP (Anders Langes Parti til sterk nedsettelse av skatter, avgifter og offentlige inngrep). Etter eit bittert arveoppgjer overtok Carl I. Hagen eigedomsretten og omskapte ALP til Fremskrittspartiet.

ALP var ein høgrepopulistisk forundringspakke av kranglefantar der nokre merkelege figurar kalla andre bygdetullingar. Då partiet hadde sitt første landsmøte på ein campingplass i Ryfylke, mælte Anders Lange: «Når man setter ut ei fjøslykt i sommernatta, er det mye rart som kommer flyvende.»

DET VILLE VERA feil å samanlikna ALP og Ernas parti, sjølv om dei har eit par fellestrekk for tida: persondyrking av leiaren og rask tilstrøyming av misnøyeveljarar.

Men der ALP nominerte alle som melde seg, har Høgre ein organisasjonskultur med filtreringskanalar. Veljarar på vandring som seier til meiningsmålarar at dei kan tenka seg å røysta Høgre, har eit stykke å gå før dei faktisk gjer det. Det er ikkje lett å halda på gjerdesmettar. Og frå å røysta Høgre til å melda seg inn i partiet og så bli vald til tillitsverv og nominert på partilister, er ein lang prosess.

DET PARADOKSALE er at Høgres framgang kjem av at veljarar, som er misnøgde med regjeringas politikk og mangel på politikk, ikkje går til eit protestparti, men til eit sjølvutnemnt og ganske lågmælt styringsparti med sosialdemokratiske trekk og «forutsigelighet» som motto. I meir «normale» tider ville Framstegspartiet ha hausta inn der Støre og Vedum sår misnøye.

Protestveljarar har ein tendens til å tru at det partiet dei røystar på, vil kjempa for deira hjartesaker: mindre skatt og avgift, billigare bensin, meir trygd, mindre stat, meir privat, færre byråkratar, meir distrikt, større armslag, meir utjamning, betre skule, helse og eldreomsorg, eldreomsorg, eldreomsorg. Mange blir skuffa.

HØGRE HAR ALLTID «fungert som et interesseparti for de bedrestilte i samfunnet», ifølgje partihistorikaren Francis Sejersted.

Som ein rein konsekvens av veksten blir Høgre meir mang­slunge. Nye veljarar må oppleva at dei kjenner seg att i Høgre og Høgre i dei. Partiet må tekkast dei nye veljarane utan å framandgjera dei gamle. Det er ikkje utan politisk risiko.

Når Høgre skal breia seg ut som folkeparti for at gjesteveljarane skal kjenna seg heime, er det ikkje utbyteskatt for rike menneske det står om, men velferdsgode for millionar. Høgre skal framleis vera rikingane sitt parti, men slik at dei ikkje-rike kjenner seg trygge på at det vil drypa på dei òg.

«VI HAR ET STORT potensial i minoritetsbefolkningen», sa Erna Solberg då ho møtte opp på Uranienborg språkkafé. Det gjeld både som arbeidskraft og høgreveljarar. Det forvilla lokalpartiet i Oslo har tatt opp hansken og slått seg på religionssmisking: Dei vil pynta byen under ramadan for at muslimar skal kjenna seg inkluderte.

Vertinna tviler på om den profileringa slår an i klassiske høgrekrinsar, sjølv om partiet stiller med eit tidlegare barneombod som sympatisk ordførarkandidat.

PÅ LANDSMØTET I FJOR åtvara Erna mot å gjera EU-medlemskap til ei fanesak. I årets velregisserte seanse gjekk ho inn for å opna døra, men utan hastverk. Det gjeld å dulta litt i veljarane, men venta på eit stemningsskifte som får folket til å venda om.

Der kan ho koma til å møta seg sjølv i døra, på to måtar: Om ho skal skipa regjering med Frp, må dei, som alle andre alternativ enn Høgre og Arbeidarpartiet i felles front, setja EU-medlemskap på vent. Og dersom Høgre held fram med å veksa og plukka gjerdesmettar frå mange hald, kan dei koma til å få stadig fleire nei-veljarar i eigne rekker.

Den som vil femna alle, kan missa grepet på seg sjølv. Den som vil stå breitt, kan forskreva seg. Den som svevar høgt, har stor fallhøgd.

****

RETTINGAR. I førre Sideblikk var det ei utgreiing om «bandwagon-effekten» som metafor i valforsking. Ettersom Erna står fremst på valvogna, var det naturleg å dra fram eit erkebergensk fenomen: smågutar som henger seg på «buekorps».

Då blei det brann, og Spaltisten fekk dialektiske spark i ræven for å ha tulla med kallenamnet: Dei er verken rævadiltarar, som han skreiv, eller rævdiltere, som det visstnok kan heita i aust og nord. På bergensk er dei rævediltere.

Det er kjekt å ha gode lesarar, men det er sårt å bli korrigert av bergensarar – særleg når dei har rett, sjølvsagt. Eg legg meg flat på Nygårdshøyden og slår fast at det etablerte omgrepet på statsvitarbergensk er rævedilter­effekten.

DAG OG TID har norsk presses beste språkvask og korrektur. Han er ikkje kunstig og automatisk, men intelligent og human, og korrekturlesarane har sin fortente plass i den redaksjonelle kolofonen. Men det hender jo at noko snik seg gjennom nålauget – om det er Spaltisten, korrekturen eller desken som fortener ein på dasken. Som med ordet baksekritet i Sideblikk for to veker sidan.

Det har vore ein liten storm frå lesarkrinsen som lurer på om dette er eit slags urfolksnynorsk, eit nymotens påfunn frå Språkrådet, eller eit mislykka ordspel frå Spaltisten. Til det er å seia at det ikkje er nokon av delane, men ein rein og uforfalska tyrkkleif for baksetet i ei setning om at Senterpartiet alltid vil meina at det «er betre å ha ei hand på rattet enn å sitja i baksetet».

Men kreativitet og språkleg morskap lenge leve: Det kunne ha vore artig å baksa med å vera i krithuset.

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.