ANDREAS HOMPLAND

hompland@online.no

Det var noko uendeleg fritt over framferda til turistane som kom til bygds med bussen. Slik kunne ein bygdemann fara fram berre når han var full.

Tor Jonsson skreiv dette i ei av neslene sine. Dei innfødde møtte fram for å glåma på og skjemta om desse merkelege vesena som skulle til fjells utan å ha ærend der. Ein ordhag kar spytta i grusen og sa han ville utdanna seg til turist og herma dei nikkerskledde byfolka.

Tor Jonsson prøvde seg heller som heimbygdturist. Han rådde sambygdingane til å sjå og bruka den ville og gjestmilde fjellheimen til anna enn nytte og næring. Korfor skulle berre tilreisande gle seg over den vakre og livgivande naturen i bygda? Også der var han på kant med bygdemeininga om kva som var noko å bry seg om og med.

BYRÅSJEFEN har også bala med balansen til heimbygda. Men han reiste ut for å gå skulevegen og blei ein fløttjevel, så Ingvar Moe (1936–1993) frå Etne er hans mann. Han dikta sår-muntert om å rømma frå dyra i den tronge bygda, stå langt borte og spytta på henne, ta avstand frå henne og spotta det han kom frå, men etter kvart tok han til å lengta etter å koma tilbake og planta små løktastolpefrø.

Byråsjefen kan hysa den same lysta, men når han er i gamlehuset, som han har storvølt til feriebustad, putlar han med sitt eige, tar ein tur på kaia der han møter stadig færre han dreg kjensel på, og elles prøver han å gjera minst mogleg av seg. Som deltids-tilbakeflyttar er han gjest i det han kom frå, som ikkje er der lenger. Han er meir tvisynt tilskodar enn deltakar, og han trivst med å kjenna på nostalgiens glede, for han veit at ein aldri kan koma heilt tilbake.

SJØLV ER EG utflytta heimbygdturist utanfor allfarveg i Indre Agder og dalstrøka innfor kysten Lindesnes Åna-Sira. Det postkortspektakulære Sørlandet er fullt av båtar og badegjester, men her er det god plass. Utanfor dei veksande bygdebyane er det langt mellom folk, uttynna og fråflytta. Med spreidde hytter av rimeleg enkel standard og store naturtomter. Eg har sjeldan høyrt hyttefolk seia: Det er fint her, men for få hytter og folk.

NETTVERK av lett gjengrodde grusvegar snor seg oppover og innover i heiene til små grender med tre–fire hus. Somme er fråflytta og står til nedfalls saman med låven og uthuset, men mange er haldne i hevd av etterkomarar som fritidsbustad.

Og så er det ein og annan ny katalogvilla med gedigen og endå nyare driftsbygning. Då er det ein driftig bonde med beitedyr, og han legg traktoregg på alt som er av leigd slåttemark i kilometers omkrins.

Frå slike heiegardar går det stiar i gamle fotefar over heiene. Tor Jonsson har kanskje fått oppfylt ønsket om at bygdefolk tar i bruk heile bygda i fritida, med historielag og turlag som går opp og held i stand vegar og stiar og bygningar. Med utflytta heimbygdturistar på slep.

MANGE AV DESSE heiegardane har eg aldri vore på før. Likevel kjenner eg dei, men ikkje personleg. Dei er historiske slektsreferansar, og då det fanst ein lokal telefonkatalog, var det som ein symfoni av vanlege etternamn utan -sen i bygda: Husefjell, Eikebrokk, Røynestad, Bjåstøl, Heddestøl, Hompland, Tjørnhom, Biktjørn, Røyseland, Sinland, Versland, Solbjør, Knibestøl, Galdal, Høydal, Jerdal, Bruli, Årli, Eikeland, Bergesli, Førlandsås, Eptestøl, Salmeli.

NÅR EG SPRING og køyrer rundt slik med avstikkarar og omvegar, dukkar det rett som det er opp vindturbinar i synsranda, og fleire skal det bli her i buheiene. Som heimbygdturist passar eg meg og ligg lågt i dette terrenget, for éin granne er grunneigar, ein annan er organisert jeger og naturvernar, og ein tredje har gått til rettssak mot utbygginga – og alle er dei kjensfolk og gode hjelparar. Men alle andre meir eller mindre tilfeldige samtalar endar i vindturbinar, uansett kor dei begynner. Ingen klagar lenger over monstermaster, men rosar vasskraftutbygging og konsesjonsavgifter.

***

RETTINGAR. Vertinna er forarga over at det i denne spalta for to veker sidan stod at Senterpartiet har truverd i kampen mot vindmøller. Det må koma av dårleg minne, for sjølv om det gamle bondepartiet er dyktig til å snu kappa etter lokale og folkelege vindar på grasrota, har det beina planta i jord og grunneigedom. Då det var planar om ei rad med vindmøller rett i syninga frå pensjonatet, var det så visst ikkje Senterpartiet som stod på for naturverdiane. Dei meinte dette måtte vera ei sak mellom grunneigar og utbyggar, og elles argumenterte dei med kommunal eigedomsskatt og arbeidsplassar i anleggsperioden.

Vertinna minner om at dei første vindmølleutbyggingane i landet blei signa og signerte av olje- og energiminister Ola Borten Moe, nestleiar i Senterpartiet og investor i oljebransjen. Det var han som ville opna for oljeboring heilt til Nordpolen.

Her i dalstroka innanfor har det vindmøllevennlege Senterpartiet forstått kvar vinden blæs, men dei var så seine med å snu at dei tapte ordføraren i fleire kommunar – paradoksalt nok til det kraftkrevjande og for tida kraftlause Arbeidarpartiet.

GOD SOMMAR i vårt eige og næraste ferieland for spesielt interesserte. Ei særskild helsing til middelhavsfararen Trygve Slagsvold Vedum, som måtte avlysa cruiset frå Barcelona.

Andreas Hompland
er sosiolog og skribent.