ANDREAS HOMPLAND

hompland@online.no

Når ein gir seg i kast med RETTINGAR, kan det ta heilt av. Denne spalta er ei einaste stor utdjuping, men den underliggande tråden er eit skifte frå realøkonomi til finansøkonomi.

BYRÅSJEFEN og andre gode lesarar meiner Spaltisten tok seg vatn i hovudet då han for to veker sidan prøvde å trenga inn i røyndom og mytologi om Finansdepartementet (FIN). Det var over ævne III. Han burde i det minste ha sett seg betre inn i Finansdepartementets historie 1965–1992: Einar Lie og Christian Venneslan: Over evne, Pax 2010.

Spaltisten tar sjølvkritikk. Han burde ikkje ha sagt det på den måten, så han bøyer seg i hatten og har sett alle klutar i gang for å snu kvar stein.

SPALTISTEN kan ha blitt påverka av at han i si tid delte dublett på Kringsjå med ein sosialøkonomistudent som hadde som mål å få så gode karakterar at han kunne få jobb i Økonomiavdelinga. Det fekk han, og han gjorde karriere både i samfunnsøkonomien og sosialdemokratiet.

Spaltisten hadde eit støttefag i sosialøkonomi. Frå det minnest han litt demografi og mange gode anekdotar av Johan Vogt frå Mot Dag. Men under Juul Bjerkes kateter tileigna han seg også (på umatematisk vis) grunndraga i økosirken og logikken i dei grandiose modellane – såpass at han kunne følgja den sosialøkonomiske retorikken.

MED DENNE BALLASTEN kunne han som journalist ha ein slags kommunikasjon med dei sjølvmedvitne sosialøkonomane mot slutten av planøkonomiens stordomstid. Han hadde til og med den store ære å bli invitert til lunsj i Økonomiavdelinga, der ekspedisjonssjef Arne Øien var gudfar frå 1971 til 1978. Der skjønte han at Økonomiavdelinga teikna dei breie oversiktskarta og planla farbare vegar, medan Finansavdelinga tok seg av budsjettdetaljar og Planavdelinga dreiv med lausprat. (Per Schreiner, som var leiar der, slutta i FIN nokre år etter, fordi han var skuffa over at det etter kvart blei lagt større vekt på «tildekkende formuleringer» enn på «problemanalyse og problemforståelse».)

Arne Øien (1928–1998) gjekk ei ikkje ukjend løype. Frå sin upolitiske posisjon i forvaltninga blei han gjort til rådgjevar for finansministeren, statssekretær ved statsministerens kontor og olje- og energiminister i Brundtlands andre regjering. Frå 1980 til 1990 var han administrerande direktør for Statistisk sentralbyrå, før han blei finansråd i FIN til 1995.

PÅ 1980-TALET var den gamle verktøykassa i ferd med å gå tom. Både samfunnsøkonomien og sosialdemokratiet gjekk inn i ei ny tid som var i emning. Då han var finansråd og skulle skapa «Den nye staten», predika Tormod Hermansen (tidlegare mellomdistanseløpar med 3.49,4 på 1500 meter i 1962, statssekretær og seinare Telenor-sjef) «markedet som styringsinstrument». Då Jens Stoltenberg var nærings- og energiminister (1993–1996) og gjorde greie for balansen mellom marknad og politikk, talte han om «styring gjennom rammebetingelser».

ALT I ALT har Økonomiavdelinga og modellane deira tapt posisjonen sin. Finanspolitikken har fått høgare status. Finansavdelinga har utvida porteføljen, vunne terreng og tatt tilbake sin historisk dominerande plass.

Nye avdelingar har også løfta seg fram – i takt med skiftet frå planøkonomi til marknadsøkonomi, med Oljefondet som ei verneverdig sareptakrukke. FMA – Finans­marknadsavdelinga – har gått frå stygg andunge til svane. Avdeling for formueforvaltning (AFF), som lagar retningslinene for Oljefondet, skil seg ut med fargerike grå eminensar og ekstra høgt lønsnivå.

Men julekaffien i Finans-avdelinga er framleis legendarisk, med utdeling av den ironisk titulerte Big Spender-prisen til den byråkraten som siste år har gjort mest for å motverka vekst i offentlege utgifter. Finansavdelinga er med rette den store skrekken i «utgiftsdepartementa». Som ein imponert og ansvarstyngd statssekretær sa det: «Dersom FA stilte til valg, hadde jeg stemt på det partiet.»

I FOLKLOREN som Spaltisten heldt seg til, er dette jungelordet tillagt finansråd i 28 år, Eivind Erichsen: «Man kan ikke både holde og love; det får holde med å love.»

Byråsjefen insisterer på at det er feil. Den forsiktige Erichsen ville aldri ha sagt noko slikt, ikkje ein gong internt. Rett opphavsmann må vera Bjørn Larsen (1922–2007). Han hadde solid bakgrunn frå Finansdepartementet, før han var forsvarsråd og så departementsråd i Forbrukar- og administrasjonsdepartementet i 20 år. Han var ein lojal embetsmann, men kunne vera ganske frittalande og likte spissformuleringar.

SIV JENSEN er diplomøkonom. Det er ein fjong tittel som høyrest ut til å ligga høgare enn sivil, sosial og samfunn. Slik er det ikkje. Ho har eit toårig deltidskurs ved NHHK (Norges Handelshøyskoles Kursvirksomhet) i Oslo; det svarer til eit års studiepoeng i økonomi.

Då NHH la ned dette tilbodet, tok Handelshøgskulen BI den uverna tittelen «diplomøkonom» vidare for dei som har gjennomført eit treårig studium i bedriftsøkonomi og administrative fag. Graden ligg på bachelornivå.

DETTE FÅR HALDA, men Spaltisten kan ikkje lova at det er siste gong han må ty til RETTINGAR. Slik er det når ein har gode og kvalitetssikrande lesarar. Og takk for det.

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.