Andreas Hompland

hompland@online.no

Joe Biden har markert sitt første år som president og Jonas Støre sine første hundre dagar som statsminister. Dei har mange fellestrekk.

Begge vann valet fordi veljarane ville ha endringar dei kunne tru på, og fordi dei lova mindre forskjellar og meir velferd for folk flest.

Begge har vore uheldige med ytre hendingar og indre omstende. Krisehandtering av perfekte stormar tappar energi, slik at dei mista styringsfart og taket på dagsordenen.

Begge har ein viseleiar som har stilna: Kamala Harris på uriaspost som grensevakt mot Mexico, Trygve Slagsvold Vedum som fange i Finansdepartementets steinborg. Senterpartiherolden kan ikkje lenger reisa landet rundt og drikka kaffi med vanlege folk; han må ta stilling til ein ny sentralbanksjef som er kåra av eliten i middagsselskap.

Begge styrer ein koalisjon, men det er lenger mellom fløyene i det demokratiske partiet enn mellom Arbeidarpartiet og Senterpartiet. Støreregjeringa er i mindretal, men har rom til å forhandla fram fleirtal i parlamentet. SV er meir nøgd med å vera utanfor regjeringa enn dei ville ha vore etter hundre dagar innanfor. Nå kan dei kan bruka uterøyst på plenen, og på same tid skryta av å dytta regjeringa i betre lei.

Begge slit med den dei vann over. Trump er framleis eit levande spøkelse. Erna har gått i detaljert saksopposisjon som politisk granskingskommisjon utan vyar, med hypotetisk framtidstru på ein koalisjon i det blå.

DENNE VEKA HAR Støre hatt straum- og koronafri frå heimlege kalamitetar og Taliban på Soria Moria. Han har vore i sitt rette element på den internasjonale scenen med dialog om Ukraina og ymist anna i Tryggingsrådet, der Noreg kjøpte seg plass og har vore ordstyrar sidan før jul.

På heimebane balar Støre med å få fram at AS-regjeringa har levert mykje god politikk på hundre dagar – ikkje minst den arbeidsame og inkluderande Hadia Tajik. 38 av 40 lovnader i Hurdalssjøplattforma er tatt fram, vurdert, foreslått, gjennomførte eller sende over til kommisjonar. Det er frustrerande at veljarane treng brillestøtte for å sjå at ikkje alt er borte i det ville koret om prisen me må betala for pandemi og kilowatt.

Regjeringa set sin lit til at dei skal få ein dag i morgon som rein og ubrukt står: Når vårsol i bakkane blenkjer, tar ho knekken på koronaen og fyller magasina med smeltevatn. Då er allting gløymt, og det er over tre år til neste val.

STØRE HAR IKKJE vore berre heldig med mannskapet. Oljeministeren er energisk med gjennomsnittsbetraktningar og innføring i prosentrekning, men ynkeleg i (bort)forklaringane av dei skyhøge straumprisane som fører til kulde for vanlege veljarar. Det er mest så ein ventar på tilbod om ullteppe frå Sivilforsvarets overskotslager.

Men det skal ho ha, Marte Mjøs Persen, ho lar seg utkommandera til å bli grilla der andre statsrådar går i hi og kastar ballen mellom fagdepartementa.

BYRÅSJEFEN KLARER ikkje å lausriva seg frå at Persen melde overgang frå Raud Valallianse i relativt nær politisk fortid: Konvertittar har ein tendens til å overkompensera. Han fnyser av ein sosialdemokratisk statsråds kraftpolitiske truvedkjenning: «Markedet har en viktig funksjon og må få virke uten innblanding.»

I Forvaltninga er slikt hardt å sluka. Det er som å høyra nyortodokse økonomar gjera «markedet» til handlande subjekt med uimotståeleg eigenvilje: marknaden vil, skal, liker, føler, tenker, ønsker, ventar, krev. I opphavet skapte Den allmektige verda og naturen og innstifta marknaden. Men så kom syndefallet då menneska åt av kunnskapens tre og rota det fullkomne til med politikk, regulering og andre imperfeksjonar.

SOSIALDEMOKRATIETS klassiske posisjon var å styra marknaden, for handa hans kunne aldri skapa rettferdig fordeling.

På 1980-talet skulle det moderniserast. Då kom den sosialøkonomiske teknokraten Tormod Hermansen med den nye staten og ein betre organisert offentleg sektor. I det brundtlandske regimet heitte det «å ta i bruk markedet som styringsredskap». Det var eit forord til nedbygging av statleg eigarskap og innføring av new public management under statsminister Stoltenberg og hans stabssjef Jonas Gahr Støre i deira korte administrasjonstid 2000–2001 – etter inspirasjon frå Tony Blair.

I VALKAMPEN i fjor fekk ur­­sosialdemokratar i fagrørsla tru på at ei Støre-regjering ville ta ein venstresving tilbake til det baserte opphavet, i tospann med det nostalgiserande Senterpartiet.

Men Arbeidarpartiet smykka seg med ord og kledde seg i tøy som ikkje lenger passa. Det er uråd å styra gullhønene Statoil (delprivatisert og forkledd som Equinor), Statkraft og Statnett, som er statar i staten, med sikker tradisjon for at statsrådar frå alle parti er lojale talspersonar.

Sosialdemokrati i eitt land er ein daud parole. I globalisert lagnad er norsk politikk og økonomi voven inn i og vakta over av dei institusjonelle rammene for ikkje-medlemskapet i EU. Partileiar Vedum, som ikkje klarte å unngå å bli system­ansvarleg finansminister, har prøvd seg med å skulda på rammevilkår som er utanfor hans kontroll: Me kunne ha vilja meir, men ESA tillét det ikkje.

EIT GAMALT JUNGELORD frå Forvaltninga kjem til Byråsjefen: Ein kan ikkje både lova og halda; det får halda med å lova.

Valflesk blir raskt harskt, men tillit er ferskvare.

Andreas Hompland er sosiolog og skribent.