Andreas Hompland

hompland@online.no

Stortinget har ein symbolsk helteplass i mytologien om folkestyre og demokratisk nasjonsbygging – mot den konstitusjonelt klåfingra unionskongen Karl Johan, mot amalgamasjon med Sverige, mot embetsmannsstat og vetorett, for bondeting og parlamentarisme.

Henrik Wergeland (1808–1845) kjempa mot stortingsfleirtalet om jødeparagrafen, men tok lovprisinga av «Norges kårne» heilt ut i eit hyllingsdikt:

Norges høitidsstund er kommen,

åpnet har sig tingets hal.

Høit og lydt i helligdommen

røster nu hver Norges dal.

Herredag av odelsbårne

samles atter i ditt ly.

Den var den gong, men ikkje nå. Stortingets makt, omdømme og kraft har veksla gjennom tidene, men i sum er magasinet av tillit blitt tommare.

ANTIPARLAMENTARISKE straumdrag frå venstre og høgre var sterke for hundre år sidan. Svake mindretalsregjeringar kom og gjekk, og Stortinget var på sidelina i kampen mot krise og dyrtid.

Arbeidarpartiet hadde ein revolusjonær raptus og ville ha arbeidarråd. Fædrelandslaget ville bygga ein nasjonalsinna einskapsfront mot sosialismen. Ei borgarleg samlingsregjering skulle ha utvida handlingsrom, Stortinget skulle få mindre makt, ha kortare sesjonar og bli billigare i drift. Då dei forsøkte seg med Fridtjof Nansen som upolitisk og samlande hovding, skal Carl Joakim Hambro (Høire) ha sagt: «Man kan ikke gjøre en hvilken som helst ski­løber til statsminister.»

Etter at Nansen døydde i 1930, skrumpa Fe-laget inn og blei meir høgreautoritært og endå meir fiendtleg til parlamentarisme og partistyre. Ein av dei fremste agitatorane og slåstkjempene deira var Anders Lange.

STORTINGET KOM DÅRLEG frå krigen. I aprildagane oppmoda presidentskapet Kongen til å abdisera, og dei godkjende ikkje lenger regjeringa Nygaarsvold i London. Fleire representantar lefla med okkupanten under krigen, og somme melde overgang til NS. Då Stortinget grunnstøytte, var det Kongen som redda nasjonen med sitt doble nei.

Etter krigen slo ein granskingskommisjon fast at på grunn av presidentskapets handlemåte «var ikke Stortinget blitt noe nødanker i farens stund». Presidentskapet blei samrøystes kritisert av Odelstinget i 1948, men unngjekk riksrettstiltale.

BYRÅSJEFEN BLIR ALDRI lei det seipske ordtaket om at Stortinget var i indre eksil mellom Krigen og Kings Bay. I Gerhardsens stordomstid var det ingen politisk situasjon i Stortinget, for Arbeidarpartiet hadde regjeringsmakta og reint fleirtal til 1961, då SF kom på vippen med to mandat.

Så kom gruveulykka på Svalbard og granskingsrapporten frå Tønseth-kommisjonen. Stortinget utsette den høgtidelege oppløysinga, og då dei møttest 20. august 1963, tre heile dagar til ende med den første TV-overførte debatten, fekk regjeringa mistillit og måtte gå av. John Lyngs regjering av fire borgarlege parti varte berre tre veker, men markerte slutten på eittpartistaten i etterkrigstida.

MINDRETALSREGJERINGAR gir Stortinget større rom til å manøvrera og påverka. Det blei brukt under pandemien, og det er ført vidare fordi Støre-regjeringa har vore bakpå og fått strekk i laget under straumpriskrisa.

Dei høglydte opposisjonspartia kravde at Stortinget måtte møtast og rydda opp i nølinga. Arbeidarpartiet og Høgre gav etter for trykket om å kalla inn til ekstramøte 19. september. Ingen våga å ha på seg at dei ville ha den tre månader lange sommartørken i fred, same kor komisk det er å kalla inn til haste­møte med fire vekers varsel. Det styrker heller ikkje tilliten til seriøsiteten at Stortinget så vidt blir vedtaksført til å vedlegga statsrådens utgreiing protokollen, for næringskomiteen er bortreist på dagen for å støtta norsk industri i Sør-Amerika, og andre komitear har andre utflukter.

OPPOSISJONEN FÅR eit godt kringkasta høve til åtak på regjeringa frå høgre og venstre, og ansvarlege statsrådar kjem til å svara med velkjende talepunkt. Det blir reprise på forslag om makspris, kablar, prosentar, fyllingsgrad og meir prinsipielle innspel om systemendring. Dei blir i beste fall sende ende over til komiteen, mens me ventar på energikommisjonen. Om nokon vil briska seg med mistillitsforslag, blir dei røysta ned.

Stortinget kjem til å syna seg som eit drivanker utan fast feste i straumkrisa, ein talarstol for partimarkeringar, med demonstrasjonar ved løveføtene på bakken utanfor. Sakleg sett blir det ein reprise av partileiardebatten med Fredrik Solvang på demokratiets dansegolv.

Å BYGGA OPP til tru på at Stortinget kan ordna opp i det regjeringa har rota til, er risikosport for ein institusjon som slit med omdømmet. Tillit er ein knapp ressurs som treng stadig påfyll og tilsig, og ekstramøtet bidrar ikkje til det. Mange små­løver har haussa seg opp på illusjonar, men for Stortinget som institusjon blir det ned som ein skinnfell.

Det har tært på den oppmagasinerte tilliten med garasje, pensjon og etterlønn, juks med reiserekningar og tvilsame manøvrar om pendlarhyblar og skatt. Dei sakene har så langt ført to representantar i fengsel og felt to presidentar, to direktørar, ein statsråd og ein partinestleiar. Det kan enda med parlamentarisk forlis.

DEI ALLER FLESTE på Stortinget er heiderlege, arbeidsame og overordentleg ordentlege, men det finst dårlege skatteråd og brotne kar i alle parti. Med politisk sekularisering og Stortingets statusfall er det tvilsamt om Wergelands siste strofe står seg:

Tidens guder er dens menn.

Andreas Hompland er sosiolog og skribent.