Andreas Hompland

hompland@online.no

Når Spaltisten vil legga ut om kva Forvaltninga tenker om nye statsrådar, er han «out-of-area». Derfor tar Byråsjefen over, og han kan vitna om at det er eit sentralt tema ved kaffimaskinane nå som stadig fleire av teama har kome ut av «gjemmekontora». Men ein er mistenksam og ser seg over skuldra, for i korridorane er det mange politiske rådgivarar og lojale hjelpe­skrivarar som vil opp og fram til den politiske leiinga, så ein kan aldri vera forsiktig nok.

FORVALTNINGA VIL HA politisk sterke statsrådar. Dei må kunna det allmenne politiske spelet, vera nær partitoppen og ha statsministerens øyre. Dei treng ikkje gløda eller glitra retorisk, men må vera handlingskraftige og tilpassingsdyktige politiske handverkarar. Det er undergravande for respekten i regjeringskollegiet og gir mindre gjennomslag dersom dei er einspora og for ordentlege og berre tar ordet i «sine» saker.

Det er inga ulempe om statsrådane ikkje er spesielt fagleg sterke på feltet dei får ansvar for – snarare tvert imot. Då er det lettare å oppdra dei i perspektivet til Forvaltninga, og ein kan plukka av dei nykker og hjartesaker. Det går ikkje alltid utan slagsmål, det skal Vedum vita, for ikkje i noko departement er sniksosialiseringa så effektiv som i Finansdepartementet.

DET NEST BESTE er statsrådar som er mest opptekne av å bruka posisjonen som talarstol for partipolitiske utspel og markeringar. Det gjer ikkje så mykje at dei bruker utestemme offentleg, så lenge dei ikkje kortsluttar prosessar, men lar det indre livet i departementet gå sin gang.

Som oftast sigrar den departementale fornufta. Om ikkje i første omgang eller etter ordinær tid, så kjem det ekstraomgangar. Departement er trygda i Gjensidige og lever etter mottoet: Statsrådar kjem og går, men Forvaltninga består.

FORUNDRINGSPAKKAR som blir henta inn heilt utanfrå, er eit anna fenomen. Mest spektakulært var det under Thorbjørn Jaglands fredlause regime i det norske hus, sjølv om den trønderske godfoten Nils Arne Eggen sa nei til å bli oppvekstminister.

Statsrådar på gjestevisitt i politikken blir sjeldan nokon suksess, kanskje med unntak av Victor D. Norman. Han kom med blå notar frå sitt fribytarprofessorat ved Norges Handelshøyskole (NHH), fekk flytta nokre statsinstitusjonar ut til Bergen og andre utkantdistrikt, og så blei han borte: Mission completed.

DET BLIR KLAGA over at politiske toppar er alte opp som broilerar i partiapparata, og at dei er utan røynsle frå det verkelege arbeidslivet. Derfor ser Vertinna fram til ein røyndomssjekk av kva slags mehl den nye regjeringa har i posen. Ho lurer særleg på dei unge damene frå Senterpartiet, for dei har i det minste vore med i virtuelt reality-TV.

Og så ser ho fram til at Bjørn Arild Gram, som kom frå posisjonen som leiar i Kommunesektorens interesseorganisasjonen KS, møter seg sjølv i svingdøra. Etter at modernisering, fornying og digitalisering er borte og Linda Cathrine Hofstad Helleland er sett på ein annan uriaspost, heiter det nå Kommunal- og distriktsdepartementet. Byråsjefen vonar at statsråden ikkje blir gram i hug, men legg seg Jan P. Syses ord på sinne: «Det kan være ille å møte seg selv i døren; enda verre er det når man ikke kjenner seg selv igjen.»

FØR DET GLEI UT, var det berre statsministeren og utanriksministeren som blei titulerte «minister»; dei andre er formelt statsrådar som medlemmer av Kongens råd. Det spegla seg av i Forvaltninga, der utanriksråden var eit hakk finare enn vanlege departementsrådar, før det kom både finansråd og forsvarsråd og regjeringsråd.

I Hallvard Langes tid (1946–65, minus tre veker) var utanriksministeren naturleg rekna som nummer to i regjeringa. Også når han var storparten av hausten i FN og tok seg god tid fram og tilbake med Den norske Amerikalinje.

Byråsjefen minnest statsminister Støres credo frå glansdagane som utanriksminister: «Utenrikspolitikkens oppdrag er å gjøre innenrikspolitikken mulig.» Det er vakkert sagt, men stadig mindre treffande, for utanriksministeren er blitt meir marginal i regjeringa. Alle departement har sine bitar av den internasjonale porteføljen, det vere seg handel, næring, helse, olje, energi, fisk eller kultur. Utanriksdepartementet sit i beste fall att på 7. juniplassen som deleigar i anna enn bistand, protokollar, det konsulære, runde traktarar og diplomatisk kakepynt.

DEN UTANRIKSPOLITISKE opposisjonen heiter nå Søreide. Då gjeld det å ta fram millimetermålet, for det ligg fast at utanriks- og tryggingspolitikken ligg fast, og at Huitfeldt har faste bindingar.

Den avgåtte spør etterfølgjaren om det ikkje er i strid med atompliktene våre i Nato å stilla som observatør når fleirtalet av landa i FN skipar til ein statspartskonferanse om forbod mot kjernevåpen. Har me fått kjeft frå mektige allierte for å lefla med denne uansvarlege traktaten?

RUSSLANDS LAVROV var den første utanriksministeren Huitfeldt møtte. I den kalde dialogen sa ho at Noreg kjem til å «øke sin militære tilstedeværelse i nord», men at den roterande basepolitikken ligg fast.

Denne Lavrov er ein farleg nabo som kjenner smotthola og blandar seg inn i «indre norske anliggender». I Oslo fekk han, utan kølapp, eit nostalgisk møte med tidlegare utanriksminister Støre. I Tromsø, med Huitfeldt som taus tilhøyrar, sette han på plass representanten frå Norsk Telegrambyrå, som ikkje omtala henne som «foreign minister», men som «secretary». Så amerikanisert er denne staten blitt, også utanfor «omforente områder».

Andreas Hompland er sosiolog og skribent.