ANDREAS HOMPLAND

hompland@online.no

Gladmeldinga er at koronaen er under nasjonal kontroll. Rett nok døyr stadig fleire av sjukdommen, men talet aukar berre smått og pent dag for dag, og dei fleste var nær slutten likevel, av alder eller andre underliggande årsaker.

Talet på innlagde på sjukehus går ned, og det blir færre i respirator. Folk som har vore sjuke, frisknar til og blir immune. Fleire blir testa, og færre enn venta er smittefarlege utan å vita om det. Rett nok blir fleire smitta, men det er helst i Oslo og det uforståelege Viken, og ettersom det er venta, tel det ikkje på same måte.

Nå etter påske skal nokre av stengslene lettast og sorgene sløkkast, ikkje til evig tid, men på prøve. Dersom me ikkje tar gledene på forskot, slik at viruset hemnar seg og slår tilbake.

VERTINNA vil gjerne vera positiv, men må minna seg sjølv på at det er negativt når prøver og testar gir positivt resultat. Så ugreitt er det også å tenka om livet i koronatider: å snu det negative til noko positivt.

Vertinna var gjestelaus, tapte kontantinntekter og heldt seg innandørs i påsken. Guds hus var stengt, men dit hadde ho ikkje tenkt seg likevel, sjølv om det kunne ha vore forvitneleg med prestar som dreiv yoga framfor alteret. Ho såg mykje fjernsyn og tolka koronabodskapen frå styresmaktene på same måte som DDE på skjærtorsdag: Åh! Åh! Åh! Det går likar’ no. Men så las ho om att Pesten av Camus og blei fælen ved tanken på svartedauden og andre landeplager.

KORONASTATISTIKK frå alle kontinent og land er godt lesestoff også etter den ekstra stille veka. Håpet er at tala skal slutta å stiga, og i beste fall begynna å falla. Frykta er at dei skal stiga raskare enn før og i verste fall eksplodera og veksa eksponentielt.

I høve til land me bruker å samanlikna oss med, ser det ut til at Noreg så langt kjem godt frå det. Særleg om ein minnest folkehelseprognosar og worst case scenario i beste sendetid for ein månad sidan.

Det ser verre ut i det sjølvsikre og hardt koronaramma grannelandet, og heilt ille i dei norske velstandsreisemåla Syden og New York. Der håpar dei at den katastrofale toppen er nær. Alle som følgjer med på statistikkane og kurvene, ser fram til at den deriverte skal snu – først den andrederiverte, og så den førstederiverte.

DEN DERIVERTE, spør du. Kva er det? Aldri møtt han.

Byråsjefen meiner derivasjon er elementært og burde høyra til allmenndanninga – både innforbi og utforbi Forvaltninga. Då han tok på seg å gje ei kort innføring i differensial- og integralrekning, blei han teknisk og bokmålsk som eit leksikon: «Den deriverte av en funksjon beskriver hastigheten funksjonene forandrer seg med, med hensyn på en uavhengig variabel. Den deriverte er også stigningen til tangenten av kurven. La oss anta at vi har funksjonen f(x) i et koordinatsystem. La oss tenke oss at vi beveger oss et lite stykke bortover på førsteaksen fra x. Denne avstanden kaller vi ?x.»

Og så vidare og vidare inn i den matematiske mystikken.

SPALTISTEN FALL raskt av, men då han huka seg fast i den greske bokstaven «delta», dukka det opp små brokkar av bortstuva kunnskap, for han har eit løynd og langvarig forhold til den deriverte. Derivasjon var det einaste han fekk litt ut av på reallinja på gymnaset, men det var berre i prinsippet – ikkje i utrekningane, så han strauk i matte til artium.

Seinare møtte han den deriverte i eit støttefag i sosialøkonomi, men han forstod mindre av det matematiske og økonometriske enn av den retoriske og legitimerande bruken: Derivert tankegang har overtatt mykje av hegemoniet i politisk debatt om framgang og tilbakeslag, håp og tru. Derivert argumentasjon vil talfesta, forklara og tilsløra. Det flyttar fokus frå nivå til retning og fart.

I KORONAENS TID handlar det om stygge totaltal, men meir om dei har stige eller falle siste døgn og veke, og om stigningstakten. Det kan vera trøyst å finna i den andrederiverte. Sjeføkonomen i NHO trur ikkje veksten i arbeidsløyse er over, men han gler seg over at «antallet nye ledige er på vei nedover», og når det gjeld dagpengar, «viser antallet nye søknader en sterkt synkende tendens».

I allmenn samfunnsdebatt og forvaltningssjargong går slikt att heile tida. Når opposisjonen klagar over at det er for mange arbeidslause, svarer posisjonen med at arbeidsløysa ikkje veks like raskt som før. Veksttakten er i ferd med å flate ut.

I Nasjonalbudsjettet 2020 heiter det: «Skal vi opprettholde om lag den samme veksten i levestandard som vi har vennet oss til gjennom de siste 40 årene, må produktiviteten vokse raskere enn i de siste 10–12 årene». Rett nok fell produktivitetsveksten, men det er tendensar til at styrken i fallet er mindre bratt enn før. På lengre enn mellomlang sikt er det utsikt til lys i tunellen dersom ein driv hypotesane og derivasjonane langt nok.

SLIKE FUNDERINGAR gjorde Spaltisten i eit Sideblikk i Dagbladet 6. oktober 1990: «Det deriverte diktatur». Det er truleg det skriftstykket han har fått flest kommentarar til i 30 år etterpå, gjerne frå folk som hadde det på oppslagstavla før veggane forsvann då dei hamna i ope kontorlandskap.

Med dette takkar eg for innspela og kvitterer med ein bit av resonnementet. Også til min gode hjelpeskrivar, Byråsjefen, som meiner at av mine tusentals kommentarar er det ein av dei få det har vore litt hald i.

Andreas Hompland er sosiolog og skribent.