ANDREAS HOMPLAND

hompland@online.no

Regjeringas vy for den kroniske jernbaneverken har vore å splitta opp Norges Statsbaner. Det er blitt så komplisert at verken Wikipedia eller større leksikon klarer å henga med, men det ligg fast at Staten ved Samferdselsdepartementet framleis eig heile sulamitten. Her er nokre grove trekk i konglomeratet:

NORSKE TOG AS eig rullande materiell som dei leiger ut til «persontrafikkoperatører» som målar om tog som skal go ahead etter ha vunne anbod. Det som var jernbaneverkstader, er nå rigga som Mantena AS og konkurrerer med private selskap om vedlikehald. Billettar med ugjennomtrengelege rabattordningar kan ein av og til få kjøpt hos Entur AS. Restane av NSB BA blei i fjor døypte om til Vy (Vygruppen AS), og uniformene fekk ny farge. Der Jernbaneskolen heldt til i marienlystige bygg i Oslo, har Teologisk fakultet flytta inn.

JERNBANEVERKET (JBV) blei noko for seg sjølv i 1989. Det bytta namn til Bane NOR og blei delt i to i 2017: Jernbanedirektoratet skal ta seg av overordna planlegging og styring, medan Bane NOR SF har ansvar for skjener og signal slik at det alltid skal kunna gå eit tog. Dei overtok også Rom Eiendom AS med stasjonsbygningane og skal driva eigedoms­utvikling under namnet NOR Eiendom AS.

«Hva er det viktigste grepet som nå tas i Bane Nor?»

Det spurde Aftenposten direktør Gorm Frimannslund om. Svaret var:

«Vi får én egen direktør og avdeling for utbygging, én for punktlighet og én som har kontakt med passasjerene og togselskapene.»

SMAK PÅ DETTE, for det er blitt ein gjengangar i offentleg sektor: Same kva som er spørsmålet, er svaret omorganisering, merkelege namn og fleire direktørar med kvar sin stab av informatørar.

Dette er ein sjukdom i systemet, og det spreier seg som ein epidemi det ikkje finst vaksine mot. Vertinna er i det sarkastiske hjørnet i dag, så ho trøystar seg med at direktørane er så godt gasjerte at ein er sikra å få dei beste i den harde, internasjonale konkurransen om norske leiarar.

YRKESTITLAR er også viktige. 8. mars lova kulturminister Raja å gjera dei kjønnsnøytrale. (Han arva denne porteføljen frå Grande fordi Ropstad er tiltrudd barn og familie, men ikkje likestilling.)

«Fylkesmann» er eit problem som namn på Kongens regionale representant. Då amta og amtmennene blei døypte om i 1918, var det rimelegvis heftig strid om nye fylkesnamn, men også om kva høvdingane skulle kallast. Etter ei grundig utgreiing gjekk departementet inn for «jarl», men det fall med knapt fleirtal i Odelstinget.

Det var like greitt, for det hadde ikkje gjort dagens kjønnsnøytrale tittelstrev lettare. I sagatida var det berre mannlege jarlar og hertugar. Gjennom alliansar og fornuftige giftarmål kunne koner og enker ha stor makt, men på tittelfronten nådde dei berre til «frue».

Tora Aasland i Rogaland prøvde seg med «fylkeskåne», men det er uklart om Venstremannen hennar, Tarald Oma, blei omtala som mannen til fylkeskona. Det blir enklare når Bent Høie overtar, for då blir ektemannen hans fylkesmannens mann.

RETTINGAR. Byråsjefen er særs godt nøgd med mottoet til Eivind Dale, doyen mellom departementsrådane med 35 ås fartstid i Kommunaldepartementet: «Et departement har ikke følelser og kan derfor ikke angre.»

Yngve Slyngstad, avtroppande sjef i Oljefondet, er ikkje dårlegare. Då han i Aftenposten fekk det klassiske sportsjournalistspørsmålet «Hva føler du nå?», svarte han: «En kvalifikasjon for å være i Oljefondet er å ikke ta mye følelser inn på pressekonferanser eller i jobben generelt.»

«Hva har vært din største glede?

Glede går i kategorien følelser.»

Slike gutar, det vil gamle Byråsjefen ha i Forvaltninga.

NÅR HAN FØRST er i gang, lar ikkje Byråsjefen Spaltisten sleppa unna med å ha gitt dei omdøypte rådmennene tittelen «kommunaldirektør». På kjønnsnøytralt, tidskorrekt og lovfesta vis heiter dei nå «kommunedirektør» i formannskapsstyrte kommunar. I parlamentarisk styrte kommunar er kommunaldirektøren den øvste administrative leiaren av ei byrådsavdeling som er underlagd den politisk valde byråden, jamfør tilhøvet mellom departementsråd og statsråd i regjeringskontora.

Dette er ikkje enkelt å halda styr på. For å gjera det klart at byrådane styrer og ikkje er rådgjevarar for direktørane, gjekk Raymond Johansen inn for å døypa om byrådet i Oslo til byregjering. Sjølv skulle han bera tittelen «byregjeringsleiar».

Forslaget blei oppfatta som så pompøst at det blei til låtteløye. Raymond heldt fast på at namnebytet ville ha vore klargjerande, men han droppa det med å visa til eit klassisk Einar Førde-sitat. Byråsjefen minner om kva Førde faktisk sa: «Å stimulera Børsen er som å bera havre til ein daud hest.» Så feil kunne ein ta den gong alle var sosialdemokratar.

SPALTISTEN bøyer seg i hatten for så mykje sakkunnskap. Men han minnest med vemod då det i kommunen i dalstrøka innanfor berre var éin byråkrat til å hjelpa ordføraren med papirarbeidet: formannskapssekretæren, med eksamen frå landbruksskulen.

Som den makelause H.C. Hanssen frå Vegårshei har formulert det: «Da jeg vokste opp i Gitarbygda i 1950-åra, var det 300 skogsarbeidere og 2 an­satte i kommunen. I dag er det omvendt.»

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.