Lytt til artikkelen:

ANDREAS HOMPLAND

hompland@online.no

OFFISIELT SKAL NAV skrivast med store bokstavar, men også namnet har dei mista kontroll over: Det blir forveksla med logoen som har små bokstavar, og det vanlege i pressa er blitt Nav, som i Nav-skandalen.

Nav står ikkje for noko. Opphavleg var det eit akronym for slitet med å stabla på beina Ny arbeids- og velferdsforvaltning. Så blei det eit eigennamn og registrert varemerke. Men den underliggande konnotasjonen held: Denne mastodonten av ein arbeids- og velferdsetat er sjølve navet som får den norske velferdsstaten til å gå rundt – så lenge det blir smurt.

BYRÅSJEFEN innser at Nav har vore for nidkjær i jakta på trygdesnyltarar. Det har ramma sjuke og ressurssvake som har mista det vesle dei kunne få. Straffene har vore drakoniske, og rettstryggleik er som alltid skeivt sosialt fordelt.

På den andre sida er Byråsjefen sikker på at forvaltninga har handla i god tru og gjort sitt beste for å ta politiske signal om den heilage arbeidslina og den trugande trygdelekkasjen. Dei har late anden i det norske folkets trygdelov vega tyngre enn EØS-bokstavane. Forvaltninga har vilja verna den moralske kjernen i den norske velferdskontrakten mot Brochmann-utvala og den frie flyten av direktiv og pålegg frå dei europeiske overhusa. Ein kan ha ant at den slags har forrang, men når ein ikkje liker det, er det best å ikkje vita. Og korleis skal det gå her i landet dersom ein ikkje kan lita på systemet, Folketrygdlova og rundskriv frå forvaltninga?

Byråsjefen meiner det er grov aktløyse når politi, advokatar, domstolar, departement, Stortinget og den fjerde statsmakta har svikta kontrollansvaret sitt, men det kan ikkje forvaltninga ta ansvaret for: Heile systemet har kollektivt lukka seg inne i same paradigme og funne seg godt til rette der.

VERTINNA har sett for seg at ho skal ta med seg folketrygda til eit billigare, varmare og mindre vått land når ho pensjonerer seg. Nå lurer ho på om ho må setja sin lit til EU, ESA og EØS, som ho er mot. For dersom dei mest ihuga forsvararane av nasjonaleksklusiv velferd får det som dei vil, må vel den trugande eldrebølgja tvingast til å halda seg i Noreg og bruka folketrygda på varer og tenester her, for elles blir samfunnsøkonomien undergraven og Oljefondet tømt. Og kva skal ein gjera med trygdeflyktningar som vender heim når dei treng gratis plass på sjukeheimen?

ELEFANTEN i dette rommet er EØS, og det singlar når han snur på seg i glasbutikken. EØS er eit avskrivingsbyrå for alt som kjem frå EU, og som blir sendt vidare til kopiering i småmaktsalliansen av Liechtenstein, Island og Noreg.

Når ånda nå er ute av trygdeflaska, skaper det kaos. EØS-motstandarar til venstre er fortørna over at Nav og domstolane ikkje har gjort som EU og ESA vil. Senterpartiet meiner at denne saka viser i klartekst kvifor me må koma oss ut av EUs jerngrep. Andre parti pakkar inn det Framstegspartiet seier rett ut: Dei verdige mellom folk flest må kunna ta med seg trygda til Torrevika, men konene til polske gjestearbeidarar må ikkje få norsk kontantstøtte i Polen.

Den vesale EU-flokken nyttar høvet til å gjenta at dersom me var medlem, hadde me hatt eit ord med i laget – til beste for småkårsfolk og individuell rørslefridom. EØS-tilhengarar har prøvd å fornya talen om reservasjonsrett i EØS-avtalen, men det er tilslørande retorikk: Handlingsrommet er der så lenge det ikkje blir brukt. Jonas Gahr Støre er EØS-fundamentalist, for han var med og fann opp konstruksjonen. Men det var aldri tanken at det skulle vera anna enn eit venterom til me sa ja til EU i 1994.

Ettersom EU må skrivast inn som sjølvmordsparagraf i alle regjeringskonstellasjonar, er EØS utvegen til livredning med demokratisk underskot. Derfor har det vore politisk makeleg for tyngdepunktet i norsk politikk at Nav har halde på med sitt, som om EØS berre var ein fotnote til norske lovar.

***

RETTINGAR. Spaltisten er glad i gode lesarar – i genanse gjeld det også korrekturlesarar, utan at det går ut over skrivarens verdighet. Eg er ingen opphøgd og urørleg Sankt Dag, så eg set pris på kritiske merknader til tyrkkleif, stavefeil, komma og heile rukla: petrimetri, med måte, er ein edel syssel. Eg stig ikkje ut av min Svingstol og døyper om prosatekstane til Perler for svin – slik Dag Solstad gjorde for 50 år sidan, då han ikkje var nøgd med resepsjonen.

Denne gongen må eg trekka tilbake at Stortingets referat frå valet av sivilombodsmann ikkje dekker over kalamitetane ved voteringa: I den autoriserte versjonen er feila retta opp att, etter klage frå ein privatpraktiserande parlamentarisk korrekturlesar.

VERRE ER DET med etternamnet på maratonløparen som blei nummer 12 i EM i Oslo 1946. Han heitte ikkje John Syrstad, men John Systad (1912–1998), var frå Bergen og medlem av TIF Viking. Beste resultat internasjonalt var åttande plass i OL i Helsingfors i 1952 – dei olympiske leikane der ikonet Emil Zátopek vann både 5000, 10.000 og maraton.

På 40- og 50-talet vann John Systad ein drøss med medaljar i norske meisterskap i landevegsløp og maraton (bestetid 2.32,16). I 1966, 54 år gamal, gjorde han comeback og fekk sølv i maraton. Derfor er John Systad ein helt for veteranløparar.

Andreas Hompland
er sosiolog og skribent.