Samfunnsnytte eller samfunnsunytteUtrekningar av samfunnøkonomisk lønsemd for nye samferdselsårer har det med å bomma, men dei er mykje
Utrekningar av samfunnøkonomisk lønsemd for nye samferdselsårer har det med å bomma, men dei er mykje betre enn alternativet.
Den som ventar på noko godt… Her Eiksundsambandet under bygging i 2005.
Foto: Kjell Herskedal / NTB scanpix
Alle store offentlege samferdselsprosjekt i Noreg kjem med ei samfunnsøkonomisk utrekning på førehand. Vert det lønsamt eller ikkje å byggja ein ny tunnel her eller der? Kan det løna seg at det og det samfunnet får ei ny bru? Og er det verkeleg naudsynt at folket i Asker skal få ein ny motorveg til Oslo for 40 milliardar kroner? Dag og Tid har snakka med ei rekkje personar som anten lagar samfunnsøkonomiske utgreiingar eller har som oppgåve å evaluera utrekningane etter at prosjekta står ferdige. Dei har snakka fritt mot ikkje å verta siterte med namn. For å seia det slik: Å finna ut av lønsemda for prosjekt som ikkje er gjennomførte, er ikkje nett eksakt vitskap.
Lat oss taka eit konkret døme: Eiksundsambandet, som knytte øykommunane og fastlandet på Søre Sunnmøre saman. Alt i 1978 vart eit lobbyselskap sett ned, og masinga på politikarane byrja. «Søre Sunnmøre må verta éin arbeidskraftregion, industrien kan ikkje overleva utan felles kompetanse», vart mantraet. Men regjering etter regjering, storting etter storting sa nei, alle utrekningar synte at prosjektet ikkje var samfunnsøkonomisk lønsamt. Til slutt gav likevel Stortinget etter for presset: Dei vedtok å byggja det som skulle verta verdas djupaste undersjøiske tunnel.
Gje dei middag!
Arbeidet byrja i 2004, og tunnelen mellom Ørsta og Hareidlandet stod ferdig i 2008. Før, undervegs og etterpå latterleggjorde samfunnsøkonomar prosjektet. Tunnelen vart sjølve erkedømet på alt det galne norske politikarar gjorde og vedtok i samferdselssektoren. I 2009 laga Dagens Næringsliv ei sak om manglande lønsemd i norsk samferdsel. Ein av dei som vart intervjua, var forskingsleiar Gisle Solvoll ved Handelshøgskolen i Bodø:
«Hvis du for eksempel ser på Eiksundtunnelen i Møre og Romsdal, så viser regnestykket at en for investerings- og driftskostnadene knyttet til tunnelen, kunne gitt brukerne gratis fergetransport i all fremtid og i tillegg servert dem en tre retters middag på hver tur, og allikevel hatt penger til overs.»
Gerhard Helskog i TV 2 tok derimot ein tur med ferja som før gjekk mellom Ørsta og Hareidlandet. Han tok med seg kokk og orkester. Dei om bord vart underhaldne og gjevne ein gedigen middag. Sjåarane fekk vita at alternativet til tunnel var middag, underhaldning og gratis overfart døgeret rundt. Det er ikkje til å koma forbi: Helskog laga særs godt fjernsyn den dagen.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
