Andreas Hompland

hompland@online.no

Mannjamninga er i gang: Er kommunereform frå 428 til 358 suksess eller fiasko? Etter vyane om «større og mer robuste kommuner» som moderniseringsminister Sanner sa på innpust og utpust, og som statsminister Solberg supplerte med noko om barnevernet, er det mykje skrik og lite ull. Så kom Vabo-utvalet med bestillingsverket «Kriterier for en god kommunestruktur». Der var det handfaste tal for «funksjonelle samfunnsut-viklingsområder»: 100 kommunar med eit minste innbyggartal på 15.000–20.000. På regjeringshald blei det sett som eit godt grunnlag for ein faktabasert prosess. I lys av slike ekspertråd har berget fødd ei mus.

På den andre sida er det brukbart politisk handverk når politikk er det mogleges kunst i vårt ulaglege land. For som Jens Stoltenberg sa då han blei generalsekretær i NATO: «Nå er det på tide å reise til Brussel og drive med lettere ting enn kommunereform».

Det er rimelegvis større merksemd om dei 13 uviljuge enn dei 100 friviljuge. Det blir protestert frå Loppa til Lindesnes, og det går begge vegar: I Loppa var innbyggarane og ordføraren mot, men så snudde ordførar Halvorsen (H) og håpa på tvangssamanslåing med Alta; i Lindesnes vil dei ikkje vera ein del av Mandal, sjølv om dei får kommunenamnet.

Haram hamna inneklemd mellom samanslåingsviljuge nabokommunar og blir tvangs-innlemma i Stor-Ålesund frå Sandøy til Ørskog. Frå hovudstaden Brattvåg rasar ordførar Krogsæter (Sp) over det som har skjedd på bakroma i Stortinget – med påtrykk frå regjeringspartia sine folk i Haram. Slikt er haram. Men han er i villreie: Skal han legga breisida til og gjera det beste ut av det, eller håpa på omkamp?

Haram-ordføraren lurer elles på korfor Giske og Sula, rett over sundet frå Ålesund, har sloppe unna. Er det fordi Framstegspartiet er størst i Sula? Ein annan teori kan vera at ingen vågar å gje seg i kast med den sulamitten ein gong til. Då Borgund blei slått saman med Ålesund i 1968, følgde Langevåg og Ytre Suløen med på lasset. Men sulalendingane ville ikkje vera ein utkant i Ålesund. Dei kjempa iherdig for å bli eigen kommune, og i 1976 gjekk Stortinget med på det.

Vertinna minnest Grundtvigsalmen «Tvang til tro er dårers tale». Men ho meiner det er til pass for Leikanger og systrendingane at dei blir slått saman med Sogndal og Bale-strand, at det skjer med tvang, og at dei ikkje får kommunesenteret. Systrond er tre kilometer langs Sognefjorden mellom Hanahaug og Hermansverk i Leikanger, som er Norges mest einsidige administrasjonskommune og har det høgaste huset mellom Bergen og Trondheim. Der held Fylkeskommunen og Fylkesmannen til, og er det noko dei karane der forstår seg på, så er det kontorstyre og tvang over folk flest. Det er uklart kva det nye Vestlandsfylket skal stella med, men det skal i alle høve gjerast frå Bergen. Fylkesmannen blir sitjande i sin avkrok i Nordre Bergenhus, men kan bli nokså gjerandslaus. Slikt blir det mykje ufred og strid av, og Vertinna har lita tru på at det hjelper å flytta Fredskorpset til Førde.

BYRÅSJEFEN er litt oppglødd over at nokon har vist mot til å skjera gjennom det verste lokale tøvet, slik fleire av fylkesmennene gjorde. Men grunnleggande er han djupt såra og vonbroten over at det er blitt så lite av sanneringsreforma. Feige rikspolitikarar, og særleg dei frå Arbeidarpartiet, har late seg fanga av sitt eige narrespel om å følgja folkeviljen og at alt skulle skje friviljug gjennom gode nabosamtaler. Regjeringa prøvde å sjonglera med spelereglane undervegs og synte både pisk og gulrot, men då var det for seint. Dei burde ha innsett at det er den sentrale forvaltninga som har kunnskap, oversyn og ekspertise til å la Statens kartverk teikna kommune- og regionkartet etter mottoet: Vil du ikkje, så skal du.

SÅ LANGT teiknar dette til å enda som ein bastard. Sentralforvaltning, tenesteprodusentar og innbyggarar må framleis bala med eit samansurium av kjempestore, store, mellomstore, friviljug og ufriviljug små og bittesmå kommunar, som alle skal vera generalistkommunar og ha plikter og ansvar over heile fjøla. Det kan dei ikkje, så det vil framleis vera eit lappeteppe av vertskommunar, klientkommunar og samkommunar, regionale råd, interkommunale føretak og private leverandørar på anbod. Å kalla dette «lokaldemokratireform» er like tilslørande nytale som at nedlegging av lensmannskontor er ein «nærpolitireform».

Så lenge ingen kjem opp med ein heilt annan lokalsamfunnsmodell, er ikkje stoda berekraftig og kan’kje vara evig, veit du. Verket er knapt halvt begynt, så det vil halda fram når Arbeidarpartiet kvittar seg med si mellombelse styringsvegring og finn tilbake til seg sjølv som rasjonelt formyndarparti. Sjølv om Senterpartiet skulle ha ein fot på bremsepedalen og ei hand på rattet.

Medan Høgre og Framstegspartiet kan falla tilbake på sine primære posisjonar med berre to forvaltningsnivå: Færre og meir robuste kommunar som er så vidfemnande at fylkeskommunen blir endå meir overflødig. Større kommunar som er så marknads-

orienterte at dei sluttar å levera tenester sjølve, men kjøper frå private produsentar.

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.