ANDREAS HOMPLAND

hompland@online.no

Regionreforma har hatt avbrotne svangerskap og ein trong fødsel. Etter lange og grundige utgreiingar og programvedtak var det faktisk Åslaug Haga, kommunalminister for Senterpartiet i den raudgrøne regjeringa, som først blei gravid med reforma i 2006. Makt skulle flyttast frå nasjonalt til regionalt nivå; det skulle bli meir folkevald styring og tungt regionalt ansvar for næringsutvikling, samferdsel, kultur, miljø og landbruk. Det som låg i korta, var mellom seks og åtte regionar, men Haga ville ikkje ut med eit tal: «Jeg konsentrerer meg om innhold først og struktur etterpå.»

Planen møtte sterk motstand, og etter to år enda det med abort. Magnhild Meltveit Kleppa ville som vanleg ha ein ny og «follstendige gjønågång» av stoda. Ho ville ikkje bruka tvang, men dersom nokon blei samde om å flytta grenser frivillig, var det fritt fram. Sidan blei ho «fylkeskåne» i Rogaland.

ERNA SOLBERG, den tidlegare Jern-Erna i Kommunal-departementet, kalla den sjølvalde aborten eit digert mageplask. Ho meinte at Stoltenberg-regjeringa ikkje var villig til å gje frå seg så mykje makt at dei overbyråkratiserte fylkeskommunane lét seg lokka til å bli med i større regionar. Høgres alternativ var, då som nå, å fjerna fylkeskommunen og heller gje meir makt til tyngre kommunar.

I det første har regjeringspartiet ein trufast følgjesvein i Byråsjefen. Han meiner at sentralforvaltninga har best oversyn og er best eigna til å sikra utvikling og likskap over heile landet – med fylkesmennene som fordelingsinstrument, kontrollinstans og kanalvaktarar. Byråsjefen kan også vera med på retorikken om meir makt til kommunane. Det reknar han uansett berre som taktiske talemåtar, for når det kjem til stykket, er det Staten som må trø til, setja rammene og bestemma.

JAN TORE SANNER blei sett på jobben som saneringsminister for å skapa større og meir robuste kommunar, men kom skeivt ut. For å få Kristeleg Folkeparti og Venstre med på ei hard linje mot kommunane måtte regjeringa gå med på å bevara det folkevalde og administrative mellomnivået.

Den store «lokaldemokratireforma» er blitt Høgres uønskte og uekte fødde barn: Det er stadig for mange kommunar, men også for få og vanskapte regionar. Dei satsa på at 428 kommunar skulle bli redusert til 100 med gulrot og pisk, men fekk berre sanert 100. Mange små lever frivillig vidare og er ikkje berekraftige – slik regjeringa ser det.

Dei nye fylkeskommunane blei pinte under Sanner og skal nå fødast av statsråd Monica Mæland. Når dei til dels merkelege grensene er stadfesta, har Stortinget pålagt henne å koma opp med eit samla opplegg for kva dei skal driva på med – innan 15. oktober. Uansett vil dei leva i ytre spenning med fylkesmennene og den regionaliserte staten i ulike utgåver, og dei vil bera med seg indre konfliktar.

UT FRÅ PRINSIPPET om at dei som ligg saman, høyrer saman, har det humpa og gått, men ikkje gått seg til. Det vilkårlege Viken fylke frå Halden til Hallingskarvet er ein bastard, og ekstra merkeleg når denne vanskapnaden ligg som ein smultring rundt Oslo, men med felles fylkesmann.

Aust-Agder og Vest-Agder er to fylke og to fylkeskommunar – med Arendal og Kristiansand som hovudstader. Staten har i nokre år halde seg med felles fylkesmann, men Stein A. Ytterdahl er vel å merka ikkje Fylkesmannen i Agder; han er Fylkesmannen i Aust- og Vest-Agder. I det fylkespolitiske miljøet og i folkerøysting stritta austegdene hardnakka mot å bli underlagt stiftstaden Kristiansand. Men med statleg pisk og kontor for fylkesmannen i Arendal som gulrot, gav dei opp.

Trøndelagsfylka har sunge seg saman frivillig og var vel forlikte – i alle fall til det politiske etablissementet i Nord-Trøndelag støytte mot det mafialiknande arbeidarparti-
oligarkiet i sør.

Det snodigaste med gjenforeininga av Søndre og Nordre Bergenhus amt er namnet Vestland fylke. Men såpass må Rogaland og Møre og Romsdal finna seg i for å sleppa å vera med.

DEN STORE BØYGEN er Finnmark. Om Spaltisten hadde vore konspiratorisk, ville han ha skrive at Høgre og statsråd Mæland skandaliserer ei reform dei har programfesta at dei er mot, som dei ikkje trur på, men er tvinga til å gjennomføra etter ein politisk hestehandel – sjølv om dei ikkje får Troms til å gjera dritjobben.

For kvar ny runde med statleg overkøyring og sivil, politisk ulydnad lokalt, og uansett kor mykje det blir hamra, vil Finnmark stå att som tapar og bli liggande endå meir avsides. Aleine får fylket ikkje meir sjølvstyre og makt enn i dag, men meir formynderi. Staten vil ta større ansvar og kontroll over unntak og særordningar.

Det nye storfylket er skadd i fødselen, men finnmarkingane vil neppe gje opp kampen for å stå opp att frå dei døde. Finnmark vil stadig ha si eiga røyst, men ho vil vera svak og kan overhøyrast. Med tvang skal regionane byggast, og ikkje med folkevilje øydast. Det minner om nykolonisering.

Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.