Raud og grøn ministersosialisme
Dei som skal ikjøta SV, må halda Arbeidarpartiet i øyra utan å sleppa taket i halen.
Valjubel i 1973. Etter eit vellykka valforbund fusjonerte SF med uavhengige sosialistar, lett avlusa Moskva-kommunistar og venstreutbrytarar frå Arbeidarpartiet til Sosialistisk Venstreparti i 1975. Frå venstre: Ove Larsen, Finn Gustavsen, Berit Aas og Reidar T. Larsen.
Foto: NTB scanpix
hompland@online.no
Sosialistisk Folkeparti blei skipa i 1961 av den utanrikspolitiske opposisjonen i Arbeidarpartiet – i kretsen rundt vekeavisa Orientering. Som fredsparti i den førre kalde krigen var dei mot atomvåpen og for eit tredje alternativ mellom sovjetkommunisme og amerikansk kapitalisme og imperialisme. Etter kvar skaffa dei seg eit heildekkande innanriksprogram som skulle føra vidare det sosialistiske prosjektet Arbeidarpartiet hadde svike, men partiet slo betre an i kulturradikale mellomlag enn hos fagorganiserte arbeidarar.
Då SF kom på vippen, formulerte den ordhage Finn Gustavsen partiets oppgåve slik: «Holde Arbeiderpartiet i øra.» Då han trekte seg – i tråd med prinsippet om at ingen skulle sitta meir enn to periodar, fall SF ut av Stortinget. Før neste val naudbad Berge Furre han om å stilla opp att: «Det er du som ikjøtar partiet.»
EF-KAMPEN I 1972 førte partiet inn i ei ny tid. Etter eit vellykka valforbund i 1973 fusjonerte SF med uavhengige kristensosialistar, lett avlusa Moskva-kommunistar og venstreutbrytarar frå Arbeidarpartiet til Sosialistisk Venstreparti i 1975.
I samlingsrusen kompromissa dei seg fram til eit program med mykje gamalmarxistisk slagg og dogmatikk. Den mangslungne Stortingsgruppa med 16 representantar var plaga av politiske og personlege konfliktar, så raptusen blei kortvarig. Etter valet i 1977 var det berre to representantar att på Stortinget. Partiet mangla også fotfeste i fagørsla, trass i tunge karar som den typografiske krigskommunisten Roald Halvorsen og furubotniken Ragnar Kalheim frå Akers mek.
ERIK SOLHEIM var partisekretær (1981–1985) og partileiar 1987–1997). Under hans genser blei partiet omforma i grøn og reformistisk lei, sjølv om den sosialistiske ungdomen var lysande forelska i ordet «revolusjonært».
I 1993 gjekk dei til val med slagordet «Ut av rundkjøringa», som skal ha vore pønska ut av NRK-programleiaren Tande-P. «Høyre og Arbeiderpartiet bare prater og prater uten at noe skjer. SV vil ut av denne rundkjøringen», sa Erik Solheim. Heile opplaget av plakatar og brosjyrar måtte stuast bort då ein slu journalistjævel minte om at det berre er éin måte på koma ut av ei rundkøyring på: svinga til høgre.
Sidan tok dei kampen for ei varmt samfunn og la på ei lang rekke av merkelappar: «et sosialistisk parti, et miljøparti, et antirasistisk parti, et fredsparti.» Men partiet var nær ved å bli kløyvt i 1999, då partileiinga med Kristin Halvorsen (1997–2012) og stortingsgruppa støtta den humanitære Nato-krigen mot Jugoslavia.
ETTER STOLTENBERGS første privatiseringsregjering tok oppslutninga om SV av; dei leika seg med det ørnhøge uttrykket «lillebror skal bli større enn mor». Men regjeringsslitasjen sette inn alt før dei blei ministersosialistar i Stoltenbergs andre regjering i 2005.
Mange SV-arar likte ikkje å vera fotlenka til Nato og protesterte på plenen utanfor Stortinget. Men SV var ikkje like dyktig i dobbelspel som Framstegspartiet blei seinare, så dei måtte flytta til parketten og var lojale til bombinga i Libya. I praksis har dei falle inn i folden som eit lojalt opprustingsparti.
ÅTTE ÅR I REGJERING endra SV. Partiet finn seg ikkje lenger til rette i buldrande opposisjon ettersom det må vera politisk og mentalt budd på å bli styringsparti. Og ettersom SV i regjering må vera med Støre og storemor, kan dei ikkje bita Arbeidarpartiet for hardt i øyra, men må halda fast i halen.
SV har henta dyktige kjendisar frå kadersjiktet i naturvern- og menneskerettsorganisasjonar. Audun Bjørlo Lysbakken, med ei fortid som barnearbeidar på sirkus, er ein framifrå debattant, men partiet fell mellom tydelege stolar: Dei kan ikkje vera så grøne som MDG, ikkje så raude som Raudt og ikkje så distriktsnasjonale som Senterpartiet. Internt kjempar dei om vindmøller.
SPALTISTEN har ei enkel og uproblematisk haldning til den heilage valhandlinga: Han røystar alltid SF. At det er 44 år sidan partiet blei ein del av SV, løftar berre partivalet til eit prinsipielt og moralsk høgare nivå og gir det sjølvbiografisk tyngd og nostalgisk verdi.
Det er lenge sidan Spaltisten slutta å blanda program og personar, kandidatar og konsekvensar inn i partivalet. Han held seg ikkje eingong for nasen når han røystar. Valgomatar styrer han langt unna, for dei ville sikkert berre bringa dissonans i biletet.
Ettersom Spaltisten går ut frå at SV vil ramma middelklasseposisjonen hans og straffa dei sosioøkonomiske interessene hans på pungen, gir røystesetelen ein ekstra dose godt, varmt, grønt og altruistisk samvit på kjøpet.
EIT NYTTIG KJELDESKRIFT til denne soga er Frank Rossaviks: Fra Kings Bay til Kongens bord. Det er ei bok om partihistoria til SF og SV frå byrjinga til og med dei fire første åra i regjering. Før han blei ein kommenterande vandrepokal i norsk presse og fekk naudhamn i Aftenposten, var Rossavik pressesekretær i SV (1988–1990), men han sa takk for seg og hei til EU og blei informasjonssjef i Europabevegelsen.
Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
hompland@online.no
Sosialistisk Folkeparti blei skipa i 1961 av den utanrikspolitiske opposisjonen i Arbeidarpartiet – i kretsen rundt vekeavisa Orientering. Som fredsparti i den førre kalde krigen var dei mot atomvåpen og for eit tredje alternativ mellom sovjetkommunisme og amerikansk kapitalisme og imperialisme. Etter kvar skaffa dei seg eit heildekkande innanriksprogram som skulle føra vidare det sosialistiske prosjektet Arbeidarpartiet hadde svike, men partiet slo betre an i kulturradikale mellomlag enn hos fagorganiserte arbeidarar.
Då SF kom på vippen, formulerte den ordhage Finn Gustavsen partiets oppgåve slik: «Holde Arbeiderpartiet i øra.» Då han trekte seg – i tråd med prinsippet om at ingen skulle sitta meir enn to periodar, fall SF ut av Stortinget. Før neste val naudbad Berge Furre han om å stilla opp att: «Det er du som ikjøtar partiet.»
EF-KAMPEN I 1972 førte partiet inn i ei ny tid. Etter eit vellykka valforbund i 1973 fusjonerte SF med uavhengige kristensosialistar, lett avlusa Moskva-kommunistar og venstreutbrytarar frå Arbeidarpartiet til Sosialistisk Venstreparti i 1975.
I samlingsrusen kompromissa dei seg fram til eit program med mykje gamalmarxistisk slagg og dogmatikk. Den mangslungne Stortingsgruppa med 16 representantar var plaga av politiske og personlege konfliktar, så raptusen blei kortvarig. Etter valet i 1977 var det berre to representantar att på Stortinget. Partiet mangla også fotfeste i fagørsla, trass i tunge karar som den typografiske krigskommunisten Roald Halvorsen og furubotniken Ragnar Kalheim frå Akers mek.
ERIK SOLHEIM var partisekretær (1981–1985) og partileiar 1987–1997). Under hans genser blei partiet omforma i grøn og reformistisk lei, sjølv om den sosialistiske ungdomen var lysande forelska i ordet «revolusjonært».
I 1993 gjekk dei til val med slagordet «Ut av rundkjøringa», som skal ha vore pønska ut av NRK-programleiaren Tande-P. «Høyre og Arbeiderpartiet bare prater og prater uten at noe skjer. SV vil ut av denne rundkjøringen», sa Erik Solheim. Heile opplaget av plakatar og brosjyrar måtte stuast bort då ein slu journalistjævel minte om at det berre er éin måte på koma ut av ei rundkøyring på: svinga til høgre.
Sidan tok dei kampen for ei varmt samfunn og la på ei lang rekke av merkelappar: «et sosialistisk parti, et miljøparti, et antirasistisk parti, et fredsparti.» Men partiet var nær ved å bli kløyvt i 1999, då partileiinga med Kristin Halvorsen (1997–2012) og stortingsgruppa støtta den humanitære Nato-krigen mot Jugoslavia.
ETTER STOLTENBERGS første privatiseringsregjering tok oppslutninga om SV av; dei leika seg med det ørnhøge uttrykket «lillebror skal bli større enn mor». Men regjeringsslitasjen sette inn alt før dei blei ministersosialistar i Stoltenbergs andre regjering i 2005.
Mange SV-arar likte ikkje å vera fotlenka til Nato og protesterte på plenen utanfor Stortinget. Men SV var ikkje like dyktig i dobbelspel som Framstegspartiet blei seinare, så dei måtte flytta til parketten og var lojale til bombinga i Libya. I praksis har dei falle inn i folden som eit lojalt opprustingsparti.
ÅTTE ÅR I REGJERING endra SV. Partiet finn seg ikkje lenger til rette i buldrande opposisjon ettersom det må vera politisk og mentalt budd på å bli styringsparti. Og ettersom SV i regjering må vera med Støre og storemor, kan dei ikkje bita Arbeidarpartiet for hardt i øyra, men må halda fast i halen.
SV har henta dyktige kjendisar frå kadersjiktet i naturvern- og menneskerettsorganisasjonar. Audun Bjørlo Lysbakken, med ei fortid som barnearbeidar på sirkus, er ein framifrå debattant, men partiet fell mellom tydelege stolar: Dei kan ikkje vera så grøne som MDG, ikkje så raude som Raudt og ikkje så distriktsnasjonale som Senterpartiet. Internt kjempar dei om vindmøller.
SPALTISTEN har ei enkel og uproblematisk haldning til den heilage valhandlinga: Han røystar alltid SF. At det er 44 år sidan partiet blei ein del av SV, løftar berre partivalet til eit prinsipielt og moralsk høgare nivå og gir det sjølvbiografisk tyngd og nostalgisk verdi.
Det er lenge sidan Spaltisten slutta å blanda program og personar, kandidatar og konsekvensar inn i partivalet. Han held seg ikkje eingong for nasen når han røystar. Valgomatar styrer han langt unna, for dei ville sikkert berre bringa dissonans i biletet.
Ettersom Spaltisten går ut frå at SV vil ramma middelklasseposisjonen hans og straffa dei sosioøkonomiske interessene hans på pungen, gir røystesetelen ein ekstra dose godt, varmt, grønt og altruistisk samvit på kjøpet.
EIT NYTTIG KJELDESKRIFT til denne soga er Frank Rossaviks: Fra Kings Bay til Kongens bord. Det er ei bok om partihistoria til SF og SV frå byrjinga til og med dei fire første åra i regjering. Før han blei ein kommenterande vandrepokal i norsk presse og fekk naudhamn i Aftenposten, var Rossavik pressesekretær i SV (1988–1990), men han sa takk for seg og hei til EU og blei informasjonssjef i Europabevegelsen.
Andreas Hompland er
sosiolog og skribent.
SV kan ikkje vera så grøne som MDG, ikkje så raude som Raudt og ikkje så distriktsnasjonale som Senterpartiet.
Fleire artiklar
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.
President Joe Biden og visepresident Kamala Harris i august 2023. Den økonomiske politikken deira bidrog til å få ned arbeidsløysa, men inflasjonen som tok av i 2022, gjorde større inntrykk.
Foto: Evan Vucci / AP / NTB
Harris blir heimsøkt av inflasjonen
Kanskje vart presidentvalet i USA 2024 avgjort ved bensinpumpene og i matbutikkane.
Noreg er på tredjeplass i kokainbruk i Europa.
Foto: Beate Oma Dahle / NTB
– Meiningslaust å straffe sjuke
Ronny Rene Raveen, tidlegare politimann og rusmisbrukar, vil ha avkriminalisering av rusmisbrukarar og unge opp til 25 år.
«Moren» utanfor Munchmuseet.
Foto: Heiko Junge / NTB
«Kva slags motiv hadde Emin for å støype ein salbar skulptur i bronse i tre utgåver under konkurransen?»
Hans Rotmo var ein flåkjefta rabulist og provokatør, skriv Audun Skjervøy.
Hans Rotmo (1948–2024)
«Det er eit før og eit etter Vømmøl Spellmannslag.»