Sjeldan har verda sett eit betre døme på kor gale det kan gå når eit totalitært regime sender soldatane sine ut i felten.

Me må attende til dei siste dagane i februar månad. Heilt uventa for den russiske leiinga viste det seg at ukrainarane ytte effektiv motstand mot invasjonen.

Den russiske framrykkinga stansa opp. Plutseleg stod offiserane nedover i kommandorekkja i ein heilt ny og ukjend situasjon. Å ta initiativet sjølve var dei aldri lærte opp til. Kaos og panikk breidde seg. Fleire tusen russiske soldatar betalte med livet sitt.

Maktvertikalen

Dette var ikkje tilfeldig. Russland var, både under tsarregimet og sidan under kommunistane, eit toppstyrt samfunn. Nøkkelordet som Putin har nytta om styringsforma si, er maktvertikalen. Kort og godt tyder det at makta ligg på toppen, hos Putin sjølv, hos ministrane og hos generalane hans. Majorar, løytnantar og sersjantar har inga makt. Oppgåva deira er å lyda ordrar.

Difor måtte det gå gale i februar–mars. Slagplanen for overtakinga av Ukraina var henta frå fantasien til diktatoren sjølv. Då slagplanen sette soldatane i ei dødeleg klemme, kunne ingen nedover i rekkjene improvisera. Sjølv den russiske militære leiinga forstod dette. Difor la dei strategien heilt om i slutten av mars: No skulla ein bomba seg fram over det austukrainske slettelandet. Frontlinja skulla flyttast sakte, men sikkert etter kvart som artilleriet la byar og landsbyar i grus. Den russiske hæren tok i bruk ein strategi der all slump blei eliminert. Korkje soldatar eller offiserar trong å gjera noko anna enn å fylgja ordrar mens ein bombarderte dei ukrainske stillingane fleire mil unna.

Dette er ein strategi som passar den russiske hæren. Ein kan berre sjå på det som skjedde nyttårskvelden i 1994, då russarane freista å erobra hovudstaden i Tsjetsjenia, Groznyj, med tanks og infanteri. Av 120 pansra køyretøy mista dei 105. Fleire tusen soldatar blei drepne eller såra. Fyrst då ein sette inn fly og artilleri i store mengder seinhausten 1999, kunna Moskva notera seg for ein siger. I Syria sette ein ikkje inn bakkestyrkar i det heile teke. Der bomba ein berre opprørskontrollerte byar heilt til dei overgav seg.

Halve Ukraina

Dei neste vekene vil me sjå noko av det same i Donetsk-fylket i Ukraina. Mykje tydar på at russarane gjer seg klare til å angripa også storbyen Kharkiv, berre nokre mil frå den russiske grensa. Også det blir med tungt artilleri, som vil leggja denne nest største ukrainske byen i ruinar. Alt i alt inneber dette at Vladimir Putin dei neste seks til tolv månadene i verste fall kan erobra halve Ukraina. Om han lukkast, vil store delar av Ukraina bli eit øydelagt land.

Sjølvsagt vil mange i Russland forstå kor stor denne katastrofen er. I St. Petersburg og Moskva er det millionar av godt utdanna russarar som hatar krigen. Men Putin har sett dette koma. Systematisk har han fjerna personar og organisasjonar som kan gå i spissen for motstandskampen. Det såkalla folkedjupet vil han få mindre problem med. Lågt utdanna russarar er vande med å lyda ordrar, akkurat som soldatane ute i felten. Når dei får beskjed gjennom fjernsynet om at levestandarden går ned fordi dei vondsinna «anglosaksarane» (propagandakodeordet for amerikanarar og britar) tek sikte på å erobra og dela opp Russland, vil dei stort sett tru det dei høyrer.

Solide overskot

Putin har to føremoner til: Den russiske hæren slepp neppe opp for korkje granatar, rakettar eller bomber med det fyrste. Sannsynlegvis er ein i ferd med å gå tom for moderne, presise våpen, men gamaldags artilleri har russarane framleis i store mengder. Dessutan passa Putin på, i åra etter 2014, å føra ein konservativ finanspolitikk med solide overskot på statsbudsjetta. Sjølv om ein del av dei russiske reservane er beslaglagde i Vesten, har han pengar, slik at han i lang tid kan dempa dei verste utslaga av den vestlege blokaden. Putin har med andre ord nok av både smør og kanonar enno ei tid.

Avgjerande for Ukrainas framtid blir det at politikarar og folkeopinionen i Vesten forstår dette. Det vil ikkje vera tilstrekkeleg å senda hjelp til Ukraina i august og september og tru at problemet då er løyst. Skal Ukraina balansera den russiske overmakta, vil det krevja store, langvarige og kostbare tilførslar frå vest. Nato-landa vil måtta forsyna den ukrainske hæren med våpen, men også halda det ukrainske statsapparatet i live. Vinteren 2022/2023 blir i alle høve ein krisevinter fordi delar av den russiske energiforsyninga til Vest-Europa fell bort. Om vinteren blir kald og Putin vil demonstrere makta si, blir krisa verkeleg djup.

På lang sikt

Så korleis kan det gå på lang sikt? Hovudproblemet til Putin er nett det som det blei gjort greie for heilt i byrjinga av denne artikkelen: Russland er eit toppstyrt samfunn, nesten utan innovativ kraft på grunnplanet. Gjennom fleire hundreår klarte imperiet å ekspandera, men då for det meste mot samfunn i sør og aust som var endå mindre innovative og endå meir autoritære enn det Russland sjølv var. I dei tilfella der Russland klarte å ekspandera mot vest, var imperiet i allianse med ein eller fleire vestlege makter. Då Aleksander 1. kom til Paris i 1814 og Stalin kom til Berlin i 1945, stod Russland saman med vestlege stormakter i kampen mot høvesvis Napoleon og Hitler. På eiga hand har Russland aldri klart å tvinga alle vestlege land i kne.

No står Russland aleine mot ein koalisjon av nesten alle vestlege land. Om ein ser på historia, og om ein ser på korleis det russiske samfunnet fungerer samanlikna med det vestlege, kan ikkje Russland vinna. Men det føreset at vestlege politikarar og veljarar har vilje til å halda ut både den komande og den neste vinteren. Det er langt frå sikkert. Dersom Putin må velja mellom smør og kanonar, så vel han kanonar. Mange i Vesten vil heller velja smør.

Halvor Tjønn er forfattar, journalist og fast skribent i Dag og Tid.