Eva Aalberg Undheim

eva@dagogtid.no

I september i fjor vart det påvist at ein villreinbukk felt på Hardangervidda var smitta av skrantesjuke, ein smittsam sjukdom som fører til gradvis tap av nerveceller i hjernen, unormal oppførsel, sikling og død.

Nyleg vedtok regjeringa at opp mot 2500 villrein på Hardangervidda skal skytast for å prøve å utrydde sjukdomen. Avgjerda er teken etter faglege råd frå Miljødirektoratet og Mattilsynet. Dag og Tid har snakka med Julie Enebo Grimstad i seksjon for dyrehelse i Mattilsynet.

– Kvifor er det naudsynt å slakte så mange dyr?

– Skrantesjuke er ein alvorleg og smittsam sjukdom, og vi vil ikkje ha dette smittestoffet i norsk natur. For å avgrense og prøve å utrydde sjukdomen må vi redusere populasjonen sjukdomen er funnen i.

– Kva er følgjene for den samla bestanden på Hardangervidda?

– Vi skal ikkje ta ut heile stammen, men det er særs viktig å ta ut vaksne bukkar, for dei er mest utsette for smitte, og det er det vi set i gang med no. Det vil ikkje true den totale bestanden som er på om lag 6500 dyr. Det vert fødd mange nye dyr kvar vår også.

– Kor mange dyr er påvist smitta så langt?

– Den smitta bukken som vart funnen hausten 2020, er den einaste, så vi vurderer førekomsten av sjukdomen som låg. Men det betyr berre at han er i ein tidleg fase, og at det er no det er viktig å setje inn tiltak for å prøve å utrydde han. Gjer vi ikkje noko, kjem dei få som er smitta, til å føre smitten vidare til andre, i tillegg til å skilje ut smittestoff i miljøet som òg smittar andre dyr.

– Det fyrste utbrotet av smittsam skrantesjuke på villrein i Noreg, i Nordfjella i 2016, førte til at 2100 dyr vart slakta. Berre 19 av dei synte seg å ha smitte. Var den nedslaktinga verdt det?

– Ja, der har vi jo ein fasit: I underkant av 1 prosent av dyra var smitta, så der var sjukdomen i ein veldig tidleg fase. Så hadde vi håpt at vi ikkje skulle finne sjukdomen utanfor Nordfjella, men det har vi no gjort. Uttaket i Nordfjella har likevel sett sjukdomsutviklinga tilbake med fleire tiår, og det er positivt.

– Har smitten på Hardangervidda altså samanheng med smitten frå Nordfjella?

– Det veit vi ikkje sikkert, men det kan vere snakk om det same sjukdomsutbrotet. Det er same type smittsame variant av sjukdomen som er funnen dei to stadene.

– Kvar kjem smitten frå opphavleg?

– Det veit vi ikkje, og det får vi kanskje ikkje greie på heller.

– Utbrotet i Nordfjella var det fyrste på hjortedyr i heile Europa. Har det vore utbrot andre stader i Europa sidan?

– Det er få andre land som har teke noko særleg med prøvar, og då finn ein ikkje nødvendigvis noko heller.

– Når eit smitta dyr kan føre smitten vidare til andre direkte, i tillegg til å skilje ut smittestoff gjennom miljøet, som òg kan smitte andre, er det då mogleg å klare å utrydde sjukdomen?

– Nei, det er ikkje sikkert vi klarar det, ut frå tiltaka vi har føreslege, men det er no – før sjukdomen vert vanleg førekomande – vi har høve til å prøve. Det er ein sjukdom som utviklar seg svært sakte. Det er ikkje som korona, som smittar hundrevis om dagen, så vi må sjå handteringa i eit langt perspektiv.

– Er det ikkje eigentleg litt seint å handle fyrst no, når smitten vart oppdaga i september i fjor?

– Jau, men samstundes er det stor uvisse her. Vi veit ikkje om det er eitt smitta dyr til eller om det er 20 smitta dyr til, men epidemiologane og statistikarane som har rekna på det, meiner det kan vere ein stad imellom. Så kan alle desse vere i ein fase der dei har skilt ut smitte i ein lengre periode, men det veit vi ikkje.

– Kan det ende med at heile stammen må utryddast?

– Vi trur ikkje det no, men det kan skje. Vegen vidare må vurderast etter jakta i haust, og ut frå resultata, analysesvara og erfaringane vi får der. Det verste som kan skje, er likevel at smitten spreier seg til andre villreinbestandar eller til elg, hjort og rådyr, som så kan spreie smitten vidare til tamreindrifta både i Sør-Noreg og oppover til reindrifta i nord.

– Finst det teikn til smitte hjå andre hjortedyr?

– Nei, vi har ikkje funne denne smittsame varianten hjå andre hjortedyr. Sidan 2016 er det teke over 125.000 prøvar over heile Noreg av både vill og tam rein, hjort og rådyr. Tala vi har, er likevel ikkje sikre nok til at vi kan seie at sjukdomen ikkje har spreidd seg.

– Kan skrantesjuke smitte til andre artar?

– Vi har ikkje funne den smittsame varianten hjå andre artar i Noreg. Det er heller ingenting som tyder på at sjukdomen kan smitte til menneske. Men det er ein prionsjukdom, i same familie som kugalskap og Creutzfeldt-Jakobs sjukdom, så det er eit guffe smittestoff som vi ikkje vil ha i naturen.